Όταν στις 23 Απριλίου 2010, ανήμερα του Αγίου Γεωργίου , από την εσχατιά της Ελλάδος, το Καστελλόριζο, ο τότε Πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου ο νεότερος ανακοίνωνε την προσφυγή της Ελλάδας σε διεθνή οικονομική στήριξη , αυτό που αργότερα ονομάστηκε μνημόνιο, έθεσε ως τελικό στόχο της διαδρομής που μόλις ξεκινούσε την εξυγίανση της ελληνικής οικονομίας και την αναπτυξιακή πορεία της χώρας που θα μπορούσε πλέον να σταθεί αυτόνομα και δυνατά στα πόδια της. Αυτό το ονόμασε μεταφορικά Ιθάκη, μια ευθεία αναφορά στο γνωστό ποίημα του Κ. Π. Καβάφη, με τον παγκοίνως γνωστό συμβολισμό του.
Σήμερα, 21 Αυγούστου 2018, οκτώ χρόνια και 3 μήνες μετά, την πρώτη μέρα που επισήμως η χώρα βρίσκεται εκτός μηχανισμού στήριξης και μνημονίων, ο σημερινός Πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας βρίσκεται στην Ιθάκη, από όπου εκφώνησε διάγγελμα για την έξοδο από τα μνημόνια. Μια εξίσου συμβολική κίνηση που θέλει να μεταφέρει το μήνυμα πως «φτάσαμε στην Ιθάκη, ο στόχος επετεύχθη, το ταξίδι τελείωσε».
Είναι όμως τα πράγματα έτσι όπως φαίνονται, ή έτσι όπως λέγονται; Όχι ακριβώς. Οι συμβολισμοί είναι καλοί και χρήσιμοι στο πλαίσιο μιας επικοινωνιακής πολιτικής που επιθυμεί να ικανοποιήσει, να καθησυχάσει και τελικά να ελέγξει το συλλογικό υποσυνείδητο, προς όφελος του εκφραστή της. Όμως η ουσία της πολιτικής βρίσκεται πέρα από την επικοινωνία της.
Το 2010 ελάχιστοι γνώριζαν την πραγματική κατάσταση της οικονομίας και καταλάβαιναν την ανάγκη προσφυγής στα μνημόνια. Οι περισσότεροι πήραν μάλλον ελαφρά το διάγγελμα Παπανδρέου και πίστευαν πως πολύ γρήγορα θα επιστρέφαμε σε μια κανονικότητα όπως την ξέραμε έως το 2009.Όταν σε λίγο καιρό άρχισαν τα μνημονιακά μέτρα πολλοί δυσαρεστήθηκαν, καθώς πίστευαν πως «ως δια μαγείας» και πάντως αβρόχοις ποσί, χωρίς οι ίδιοι να θιγούν σε κάτι, θα ξεπεραστούν οι οικονομικές δυσκολίες της χώρας. Παράλληλα η αντιπολίτευση, όχι μόνο δεν έβαλε πλάτη για να σωθεί η χώρα μια ώρα αρχύτερα, αλλά πλειοδοτώντας σε λαϊκισμό καλλιέργησε την προσδοκία των λαϊκών μαζών για γρήγορη και ανώδυνη επιστροφή στην κανονικότητα.
Τόσο η ΝΔ του Αντώνη Σαμαρά ως αντιπολίτευση του ΠΑΣΟΚ όσο και ο ΣΥΡΙΖΑ ως αντιπολίτευση της κυβέρνησης Σαμαρά Βενιζέλου στην συνέχεια έκαναν ακριβώς αυτό. Το αποτέλεσμα ήταν να χρειαστεί δεύτερο και τρίτο μνημόνιο, πολύ σκληρότερα οικονομικά μέτρα, ισχυρή επιτροπεία από τους δανειστές και επώδυνες αλλά αναγκαίες για τον εκσυγχρονισμό του κράτους μεταρρυθμίσεις, που ωστόσο οι κυβερνήσεις που διαχειρίστηκαν τα μνημόνια έκαναν απρόθυμα και λειψά.
Σήμερα η χώρα εξέρχεται τυπικά από την επιτροπεία των μνημονίων με περισσότερο χρέος και αριθμητικά και ως ποσοστό του ΑΕΠ, με μεγαλύτερη ανεργία και με συνολική ύφεση 25%, σε σχέση με τότε που μπήκε. Έχει ωστόσο κατορθώσει να έχει ρυθμίσει το χρέος, έτσι ώστε να μη κινδυνεύει άμεσα να χρεοκοπήσει, να έχει οικονομικά πλεονάσματα, μετά από δεκαετίες ελλειμμάτων, και έχει βελτιώσει εν μέρει την λειτουργία του κράτους και να δείχνει τα πρώτα σημάδια αργής ανάκαμψης. Λίγα ίσως όλα αυτά μετά από τόσο χρόνο, θυσίες και χρήμα, αλλά καλύτερα από το τίποτα. Από την άλλη βεβαίως η χώρα έχει ακόμα ισχυρές δεσμεύσεις σε ζητήματα δημοσιονομικά και μεταρρυθμίσεων που εκτείνονται για πολλά χρόνια στο μέλλον. (3,5% πλεονάσματα και σκληρή εποπτεία ως το 2022, επιπλέον μεσοσταθμικό πλεόνασμα 2,2% ως το 2060 και την δημόσια περιουσία δεσμευμένη ως το 2115. Χώρια η μειώσεις συντάξεων από το 2019 και αφορολόγητου από το 2020) Και όλα αυτά χωρίς τα εξευτελιστηκά χαμηλότοκα δάνεια με τα οποία οι δανειστές στήριξαν την οικονομία της χώρας. Η Ελλάδα θα πρέπει στο εξής να αντλεί κεφάλαια από τις αγορές με πολλαπλάσια επιτόκια δανεισμού.
Η μνημονιακή πορεία της χώρας με τα πάνω της και τα κάτω της, τα θετικά και τα αρνητικά της είναι αποτέλεσμα του χειρισμού όλων των κυβερνήσεων που διαχειρίστηκαν τα μνημόνια από το 2010 έως σήμερα και βεβαίως του ελληνικού λαού που τις εξέλεξε. Κρίνοντας εκ των υστέρων ξέρουμε πως η προσφυγή στα μνημόνια από τον ΓΑΠ ήταν μονόδρομος και ήταν η μόνη σωστή κίνηση τότε. Λάθος του ήταν πως θεώρησε πως μπορεί να το πετύχει μόνος του χωρίς να θέσει την αντιπολίτευση προ των ευθυνών της. Ο Σαμαράς με τον λαϊκισμό των Ζαππείων λούστηκε λίγο αργότερα αυτά που κορόιδευε και έγινε μνημονιακότερος του ΓΑΠ , ενώ η προδοτική στάση Βενιζέλου έναντι Παπανδρέου πήγαν πίσω την χώρα. Ως κυβέρνηση προσπάθησαν όμως να εφαρμόσουν τις μεταρρυθμίσεις που το δεύτερο μνημόνιο επέβαλε. Ο Τσίπρας ως αντιπολίτευση ακολούθησε τον δρόμο Σαμαρά και αντιπολιτεύτηκε με μένος. Πιστεύοντας , από απειρία, αφέλεια ή άγνοια ,στην ανατροπή των μνημονιακών δεδομένων, και με τον πιο επικίνδυνο άνθρωπο στην θέση του ΥΠΟΙΚ έφερε την χώρα στο χείλος της αβύσσου. Τελευταία στιγμή, αντιλαμβανόμενος προφανώς που πάει το πράγμα για την χώρα αλλά και για τον ίδιο, κατάφερε να την διασώσει και υπέγραψε το τρίτο μνημόνιο, το οποίο η κυβέρνησή του θα φέρει εις πέρας με εντυπωσιακή συνέπεια έναντι των υποχρεώσεων προς τους δανειστές τους οποίους ως τότε εξόρκιζε.
Δεν θα θριαμβολογήσω λοιπόν για την «έξοδο από τα μνημόνια», αλλά δεν θα μεμψιμοιρήσω κιόλας. Η τυπική έξοδος από το πρόγραμμα στήριξης είναι συμβολικά σημαντική, ουσιαστικά ωστόσο δεν σημαίνει σχεδόν τίποτα για την καθημερινότητα και για το εγγύς μέλλον. «Η Ιθάκη είναι μόνο η αρχή» ήταν η προμετωπίδα του διαγγέλματος που Πρωθυπουργού που έγινε ήδη τίτλος ειδήσεων. Δεν είμαι βέβαιος ότ η «Ιθάκη» του κ. Τσίπρα το 2018 είναι ίδια με την «Ιθάκη» του κ Παπανδρέου του 2010, αλλά αυτό δεν είναι αυτή τη στιγμή το μείζον. Συμπληρώνοντας , ωστόσο, θα έλεγα πως η έξοδος από τα μνημόνια, αν αυτό ορίσουμε ως Ιθάκη, είναι μόλις το τέλος της αρχής και πως απέχουμε πολύ , ακόμα και από την αρχή του τέλους, ενός τέλους που θα φέρει την χώρα και πάλι σε τροχιά ουσιαστικής ανάπτυξης και ευημερίας.
Ελπίζω να την δούμε αυτή την μέρα, σε χρόνο εύλογο.
Leave a Reply