Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη: «Ο καθένας μπορεί να θυμώσει- αυτό είναι εύκολο. Αλλά το να θυμώσει κανείς με το σωστό άτομο, στο σωστό βαθμό, τη σωστή στιγμή, για τη σωστή αιτία και με το σωστό τρόπο- αυτό είναι δύσκολο».
Ποια είναι η προέλευση της λέξης;
Στα αρχαία ελληνικά η λέξη θυμός σήμαινε ψυχή, ανάσα, ζωή. Είναι από τις πιο ανθεκτικές λέξεις της γλώσσας μας καθώς δεν έχει μεταβληθεί ούτε η ορθογραφία της ούτε ο τονισμός της. Έχει αλλάξει όμως η σημασία της. Ο Όμηρος αφιέρωσε όλη την Ιλιάδα στη μένιδα (οργή) του Αχιλλέα. Μια λέξη με τόσες σημασίες κατέληξε να σημαίνει μόνο οργή. Υπάρχει ταύτιση της ψυχής με την οργή καθώς η οργή είναι μία από τις παρορμήσεις της ψυχής.
Τι ακριβώς είναι ο θυμός;
Ο θυμός είναι ένα δευτερογενές συναίσθημα που συνήθως ακολουθεί το πρωτογενές συναίσθημα της λύπης, της αδικίας, της απόρριψης, της προσβολής ή ακόμη και του φόβου. Είναι μια συναισθηματική κατάσταση που έχει διαβαθμίσεις από τον ήπιο εκνευρισμό μέχρι την έντονη οργή. Συνοδεύεται από βιολογικές αντιδράσεις όπως ταχυκαρδία κι αύξηση αρτηριακής πίεσης. Προκαλείται από εξωγενείς και ενδογενείς παράγοντες. Εξωγενείς παράγοντες είναι μια προσβλητική συμπεριφορά, μια προσδοκία που διαψεύστηκε, μια αδικία που διαπράχθηκε εις βάρος μας. Ενδογενείς παράγοντες είναι ένα τραυματικό επεισόδιο που δεν επεξεργάστηκε και το άτομο αδυνατεί να το διαχειριστεί. Συνήθως εκφράζουμε τον θυμό μας με επιθετική συμπεριφορά, κυρίως όταν είμαστε σε αμυντική κατάσταση. Πολλές φορές για να διαφυλάξουμε τον εαυτό μας και τους άλλους επιλέγουμε να μην εκφράσουμε τον θυμό μας αλλά να τον καταστείλουμε και να τον κατευνάσουμε. Αυτή η λύση στρέφει τον θυμό προς τα εμάς με κίνδυνο να υποφέρουμε από υπέρταση, πολύ κακή διάθεση ή ακόμη και κατάθλιψη
Τι είναι η διαχείριση θυμού;
Όλοι μας έχουμε βιώσει έντονο θυμό κάποια στιγμή στη ζωή μας και μάλιστα σε σημείο να έχουμε βγει εκτός εαυτού. Είναι μια φυσιολογική κατάσταση όταν είναι στα όρια της ανεκτής συμπεριφοράς και η διαχείριση του είναι μείζονος σημασίας. Πώς αλήθεια μπορεί να επιτευχθεί η σωστή διαχείριση του θυμού; Στην ψυχοθεραπεία χρησιμοποιούμε τεχνικές χαλάρωσης που βοηθούν το άτομο να αποφορτίσει την έντασή του. Αυτό βέβαια ισχύει όταν έρχεται σε εμάς με συγκεκριμένο επεισόδιο που του προκάλεσε θυμό. Εάν δεν υπάρχει συγκεκριμένο επεισόδιο και το άτομο επιλέγει τον θυμό ως το γνώριμό του συναίσθημα ελέγχουμε τις πυρηνικές πεποιθήσεις, που έχει για την αδικία, την προσβολή, την προσδοκία συγκεκριμένων πραγμάτων από άλλους. Εντοπίζοντας αυτές τις δυσλειτουργικές πεποιθήσεις καταφέρνουμε να κάνουμε το άτομο να αναγνωρίσει τα πιστεύω που τον μπλοκάρουν και να τα αντικαταστήσει με νέα λειτουργικά.
Έτσι αντί να θυμώνει και συνεπώς να πανικοβάλλεται ή να θλίβεται μαθαίνει να διαχειρίζεται τις αρνητικές του σκέψεις υπό νέο πλέον πρίσμα και προλαμβάνει δυσάρεστες καταστάσεις, όπως οι κρίσεις πανικού και η κατάθλιψη. Μια επίσης αποτελεσματική τεχνική είναι με τα κατάλληλα εργαλεία να του εκμαιεύσουμε τι ακριβώς είναι αυτό που τον έχει θυμώσει και να τον βοηθήσουμε να δει πίσω από το γεγονός. Με αυτόν τον τρόπο αφενός βοηθάμε το άτομο να ξεπεράσει το συγκεκριμένο επεισόδιο, αφετέρου του διδάσκουμε μια συγκεκριμένη συμπεριφορά που θα τον εξυπηρετήσει στην εξέλιξή του. Επιπρόσθετα, βοηθάμε το άτομο να εντοπίσει τι είναι ακριβώς αυτό που συνήθως τον θυμώνει. Αν βρει το σύνηθες αίτιο που τον ¨βγάζει από τα ρούχα του¨, τότε θα μπορεί ενδεχομένως και να το ελέγξει. Ο έλεγχος καταστάσεων και συναισθημάτων είναι ο διακαής πόθος του ατόμου κι ας μην είναι συνειδητός. Δυστυχώς όμως δεν έχουμε τον έλεγχο ούτε στην κατάσταση ούτε στο συναίσθημα. Εντοπίζουμε την κατάσταση και αναγνωρίζουμε την αυτόματη αρνητική σκέψη που περνάει από το μυαλό μας εξαιτίας αυτής της κατάστασης. Όταν αυτή η σκέψη γεννά το συναίσθημα του θυμού συμπεριφερόμαστε νευρικά κι επιθετικά. Σε αυτή την συμπεριφορά έχουμε τον έλεγχο. Τροποποιώντας την σκέψη διαχειριζόμαστε τον θυμό και συμπεριφερόμαστε διεκδικητικά και όχι επιθετικά. Όταν το άτομο δεν έχει τον έλεγχο, αποσυντονίζεται κι έτσι είτε πανικοβάλλεται (κρίση πανικού), είτε θυμώνει, είτε θλίβεται (κατάθλιψη). Επομένως καταλαβαίνουμε ότι η σωστή διαχείριση θυμού είναι επιβεβλημένη ανάγκη καθώς προλαμβάνει και άλλες δυσάρεστες καταστάσεις, όπως οι κρίσεις πανικού και η κατάθλιψη.
Εξυπηρετεί να εκφράζουμε το θυμό μας και να μην τον κρατάμε μέσα μας; Μύθος ή πραγματικότητα;
Στη θυμώδη κατάσταση τα πάντα είναι υπερβολικά. Σκέψεις, συναισθήματα, λέξεις όπως ¨ποτέ¨ και ¨πάντοτε¨ ξεστομίζονται αβίαστα χωρίς δεύτερη σκέψη. Οι ειδικοί λένε ότι τρεις είναι οι βασικές διαδικασίες που ακολουθούμε με το θυμό: η έκφρασή του, η καταστολή και η ηρεμία. Όπως στα περισσότερα πράγματα στη ζωή μας η αλήθεια είναι κάπου στη μέση, έτσι και στη θυμώδη κατάσταση η υγιής αντίδραση θα ήταν μια κατηγορηματική έκφραση του θυμού με φράσεις που δηλώνουν το συναίσθημά μας, αλλά δεν προσβάλλουν και προπάντων δεν γενικεύουν. Τι θα κερδίσουμε αν θυμωμένοι προσβάλλουμε και πληγώσουμε τον άλλο; Τίποτα. Αίτιο και αποτέλεσμα θα παραμείνουν τα ίδια. Στην περίπτωση όμως που κατηγορηματικά δηλώσουμε τι μας θύμωσε, αυτομάτως θέτουμε τα όρια μας και δείχνουμε σεβασμό στον άλλον και τον εαυτό μας. Με την καταστολή υπάρχει η επικινδυνότητα το άτομο να είναι μονίμως παθητικά θυμωμένο και συνεχώς μουτρωμένο να γίνεται είρωνας, επικριτικός και επαναλαμβανόμενα κυνικός. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μην μπορεί να συνάψει ή να διατηρήσει καλές διαπροσωπικές σχέσεις. Τέλος, με την ηρεμία καταφέρνει το άτομο να ισορροπήσει ανάμεσα στην έκφραση και στην καταστολή καθώς επιτυγχάνει να έχει τον πλήρη και απόλυτο έλεγχο του εαυτού του και των αντιδράσεων του. Στα επίπεδα ηρεμίας καταφέρνουμε να φέρουμε το άτομο δουλεύοντας σε βάθος τις δυσλειτουργικές του πεποιθήσεις και βοηθώντας το να πορεύεται με τις αξίες που ουσιαστικά ελέγχει και υποστηρίζει.
Ποια η διαφορά θυμού και επιθετικότητας;
Ο θυμός είναι συναίσθημα και η επιθετικότητα είναι συμπεριφορά. Η διαχείριση θυμού συνδέεται με τον τύπο συμπεριφοράς που επιλέγουμε να υιοθετήσουμε. Υπάρχουν τρεις τύποι συμπεριφοράς: η επιθετική, η παθητική και η διεκδικητική.
Στην επιθετική συμπεριφορά το άτομο δεν ενδιαφέρεται για τα δικαιώματα των άλλων και είναι επικεντρωμένο στην υπεράσπιση των δικών του.
Στην παθητική συμπεριφορά το άτομο υπερασπίζεται τα δικαιώματα των άλλων και όχι τα δικά του και στην επιμονή του να ευχαριστεί τους άλλους δεν λέει «όχι» υποχωρώντας συνήθως εις βάρος του ίδιου του εαυτού.
Στην παθητική συμπεριφορά το άτομο θυματοποιείται και νιώθει τελικά οίκτο για τον εαυτό του.
Τέλος, στη διεκδικητική συμπεριφορά το άτομο νιώθει ίσος με τους άλλους και υπερασπίζεται με το ίδιο σθένος αμφότερα τα δικά του δικαιώματα και των άλλων. Στη διεκδικητική συμπεριφορά το άτομο συνδιαλέγεται με επιτυχία, έχει αυτοεκτίμηση και αυτοσεβασμό και εκδηλώνει εκτίμηση και σεβασμό και στους άλλους.
