29/03/2024

Η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους – Διδακτικές Ιστορίες #2

Η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους

Σήμερα θα βρεθούμε στην Πόλη Ζάρα (σημερινή Ζάνταρ) το έτος 1202 μ.χ κάπου στα τέλη του Νοέμβρη. Η Ζάρα είναι μία πόλη των Δαλματικών ακτών όπου κατά τις παραπάνω ημερομηνίες πολιορκήθηκε, καταλήφθηκε και λεηλατήθηκε από τους σταυροφόρους της τέταρτης σταυροφορίας.
Τώρα θα μου πείτε που είναι το παράξενο…μεσαίωνα έχουμε και τέτοια γεγονότα είναι καθημερινότητα αυτή την εποχή. Η Ζάρα όμως ήταν μία κατά βάση χριστιανική πόλη που άνηκε στον επίσης σταυροφόρο (από παλαιότερες σταυροφορίες) Ούγγρο βασιλιά. Κύριος σκοπός των σταυροφοριών στην θεωρία ήταν η ανάκτηση των αγίων τόπων από τους ‘’αλλόθρησκους’’ και αντ’ αυτού έχουμε την κατάκτηση μίας χριστιανικής πόλης. Παράλογο; έχει και συνέχεια ακόμα πιο ενδιαφέρουσα.

  Παρά τους αφορισμούς από πλευράς Πάπα (Ιννοκέντιος Γ’) στους σταυροφόρους και δη στους Βενετούς που υποκίνησαν αυτή την πράξη καθοδηγούμενοι από έναν υπερήλικα, πανέξυπνο, και ραδιούργο δόγη τον Ερρίκο Δάνδολο. Οι Βενετοί έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο στα γεγονότα της τέταρτης σταυροφορίας εκμεταλλευόμενοι την έλλειψη πλοίων για τη μεταφορά των σταυροφορικών στρατευμάτων στην Αίγυπτο. Η Βενετία διέθετε έναν  άρτιο στόλο και σύγχρονα ναυπηγεία τα οποία διέθεσε στην υπηρεσία της σταυροφορίας αυτής με το αζημίωτο φυσικά , κατά τα άλλα δεν είχε κανένα ενδιαφέρον να συμμετάσχει στη διαδικασία. Παρά λοιπόν τους αφορισμούς , οι Βενετοί αδιαφόρησαν πλήρως ενώ οι ικεσίες των υπολοίπων πέτυχαν την άρση του αφορισμού. Η εκτροπή όμως από τον στόχο θα συνεχιζόταν με ακόμα πιο δραματικό τρόπο.

   Τον χειμώνα του 1203 κάνει την εμφάνιση του στο σταυροφορικό στρατόπεδο της Ζάρα ο έφηβος Βυζαντινός πρίγκιπας Αλέξιος , γιός του αυτοκράτορα Ισαακίου Β’ των Αγγέλων που είχε τυφλωθεί και φυλακισθεί από τον αδερφό του (ο Ισαάκιος) ,ο οποίος πήρε το θρόνο και φυλάκισε και τον νεαρό Αλέξιο στη συνέχεια (αυτά που διαδραματίζονταν στην Βυζαντινή αυλή είναι απερίγραπτα). Γιατί σας τα λέω όλα αυτά; έχουν σημασία για τη συνέχεια της ιστορίας.

  Ο νεαρός Αλέξιος λοιπόν καταφέρνει να δραπετεύσει με προορισμό τη δύση και σκοπό να ζητήσει βοήθεια απ’ όπου μπορεί , για να διώξει το σφετεριστή θείο του από το Βυζαντινό θρόνο. Μετά από διάφορες ανεπιτυχείς προσπάθειες ο δρόμος τον φέρνει στο κατάλληλο πρόσωπο την κατάλληλη στιγμή,  όχι για τον ίδιο φυσικά. Φτάνοντας στη Ζάρα ο νεαρός Αλέξιος έχει την ‘’τύχη’’ να τον περιμένει εκεί  ο γεμάτος ‘’συμπόνοια’’ και ‘’κατανόηση’’ για το δράμα που περνάει Ερρίκος Δάνδολος ο οξυδερκής ραδιούργος (επίσης ήταν σχεδόν τυφλός) που λέγαμε πριν.

  Ο Δάνδολος δεν χάνει την ευκαιρία να ακούσει το δράμα του Αλέξιου και φυσικά να την αδράξει, με σκοπό να αναμειχθεί στις εσωτερικές έριδες της Βυζαντινής αυλής, έριδες οι οποίες στοίχισαν ανεπανόρθωτα στο Βυζάντιο και το έσπρωξαν σε ένα χαντάκι δίχως πάτο, απ’ το οποίο όταν βγήκε ήταν αργά.
Με ποιο τρόπο θα γίνει αυτή η ανάμειξη; με μία ανταλλαγή φυσικά, μεταξύ ενός έμπειρου υπερήλικα που γνωρίζει τα μονοπάτια της διπλωματίας απ’ έξω και ανακατωτά και ενός νεαρού και αδαούς πρίγκιπα που πιθανότατα διαπραγματευόταν για πρώτη φορά στη ζωή του.

Ο Αλέξιος προσφέρει γη και ύδωρ (οικονομικά και φυσικά εμπορικά ανταλλάγματα) στον Ερρίκο για να τον βοηθήσει να αποκαταστήσει τον πατέρα του στο θρόνο. Ο Ερρίκος όντας γνώστης των πραγμάτων ξέρει καλά ότι αυτά που τάζει ο ‘’μικρός’’ δεν μπορεί να τα δώσει σε καμία περίπτωση καθώς η Βυζαντινή οικονομία βρίσκεται σε τραγική κατάσταση αυτό τον καιρό, αλλά ξέρει καλά που στοχεύει , γνώριζε τα πλεονεκτήματα που θα απολάμβανε αν τοποθετούσε ένα δικό του άνθρωπο στον Βυζαντινό θρόνο. Η αγορά της Κων/πολης ήταν από μόνη της το ισχυρότερο κίνητρο και όλες οι Ιταλικές θαλάσσιες Δημοκρατίες (Πίζα, Γένουα, Αμάλφι) ήθελαν προνόμια σ’ αυτή.

      Ο Ερρίκος για να πείσει τους σταυροφόρους να κάνουν άλλη μία ‘’μικρή’’ παρέκκλιση από το στόχο τους και να κατευθυνθούν στην Κων/πολη , υποστηρίζει ότι αυτή είναι αναγκαία οικονομικά και στρατιωτικά και την επίτευξη του ‘’θείου’’ στόχου τους (Άγιοι τόποι).

  Ξεκινά λοιπόν αυτή η παρέα μαζί με τον Αλέξιο από τη Ζάρα ‘’προς τους Αγίους τόπους’’ με μια μικρή στάση στην Κων/πολη για την εκπλήρωση των ευσεβών και δίκαιων πόθων του ‘’μικρού’’ Αλέξιου (μικρός ειρωνικά, άλλοι Βυζαντινοί πρίγκιπες στην ηλικία του ηγούνταν σωμάτων σε πεδία μαχών).

   Στις 24 Ιούνη του 1203 ο ‘’ιερός’’ αυτός στόλος φτάνει στην Κων/πολη , με τον Αλέξιο Γ’ (θείο του νεαρού Αλέξιου και αυτοκράτορα εκείνη τη στιγμή) να μην ενδιαφέρεται να οργανώσει καμία άμυνα στην πόλη η οποία μετά από ολιγοήμερη πολιορκία πέφτει στα χέρια των σταυροφόρων , με τον ίδιο να εγκαταλείπει την πόλη με ότι πολύτιμο μπορούσε να σώσει εκείνη τη στιγμή (χρυσάφι κτλ).

   Ο πατέρας του Αλέξιου αποκαθίσταται στο θρόνο με όλες τις ‘’τιμές’’ και φυσικά τώρα ήρθε η ώρα της πληρωμής στον άνθρωπο που φέρθηκε με τόση ‘’ευσπλαχνία’’,  στο μεταξύ ο νεαρός Αλέξιος στέφεται αυτοκράτορας μετά τον πατέρα του. Η κατάσταση γίνεται απελπιστική για τον Αλέξιο καθώς δεν μπορεί να πληρώσει αυτά που έταξε και πιέζεται  από τους σταυροφόρους αλλά και από τον λαό της Κων/πολης που τον θεωρεί όργανο τον Λατίνων (Λατίνους ονόμαζαν οι Βυζαντινοί τους δυτικούς).

Εδώ αξίζει να αναφερθούμε στο αντιλατινικό μένος των Βυζαντινών το οποίο οξυνόταν συχνά ιδίως σε περιόδους που γινόταν συζήτηση για την ένωση των δύο εκκλησιών (ενωτικοί , ανθενωτικοί). Αυτό το μένος έφτανε σε ακραία σημεία. Το 1182 ο λαός της Κων/πολης είχε σφαγιάσει τους Ιταλούς της πόλης ενώ σε άλλες περιπτώσεις είχαν δημευτεί οι περιουσίες τους και είχαν εκδιωχθεί από αυτοκράτορες. Γενικά όποιος Βυζαντινός αυτοκράτορας προσπαθούσε να συσφίξει τις σχέσεις με τη δύση με σκοπό την βοήθεια της σε περιόδους κρίσεων, γινόταν αντικείμενο χλευασμού και μίσους από τον λαό της Κων/πολης ο οποίος ήταν βαρόμετρο για την πολιτική κάθε αυτοκράτορα. Που είχαμε μείνει όμως;

   Α, στην πληρωμή της εκδούλευσης η οποία ήταν μη πραγματοποιήσιμη με αποτέλεσμα να αυξάνουν την πίεση οι σταυροφόροι και να αντιδρά όλο και περισσότερο ο λαός. Εκεί κάπου γίνεται και ένα πραξικόπημα από τον Αλέξιο Δούκα Μούρτζουφλο ‘’μέγα’’ αντιλατινιστή ο οποίος στέφεται αυτοκράτορας και έτσι όλες οι γέφυρες επικοινωνίας κόβονται. Τον λόγο έχουν πλέον τα όπλα. Εδώ αξίζει να πούμε ότι οι Βενετοί είχαν ήδη συμφωνήσει με τους αρχηγούς των σταυροφόρων, πως θα μοιραστεί η Βυζαντινή λεία σε περίπτωση κατάληψης της Κων/πολης.

  Στις 13 Απρίλη του 1204 μετά από πολιορκία δύο ήμερών η πόλη πέφτει στα χέρια των σταυροφόρων οι οποίοι επιδίδονται και με το ‘’νόμο’’ πια σε μία άνευ προηγουμένου λεηλασία με ότι αυτή συνεπάγεται. Μίσος ετών εκτονώθηκε αυτή τη μέρα.

Οι Βένετοί γνωρίζοντας καλά τι τους συμφέρει (ήξεραν πολύ καλά την ανατολική Μεσόγειο) παίρνουν προνομιακά εδάφη στην κατοχή τους και φυσικά το μεγαλύτερο μέρος της Κωνσταντινούπολης, η οποία μετά από τα γεγονότα αυτά δεν θα ήταν πότε πια η ίδια απαστράπτουσα πόλη. Στον θρόνο ανήλθε Λατίνος αυτοκράτορας και στον Πατριαρχικό θώκο Λατίνος πατριάρχης. Ότι δεν μπορούσαν να φανταστούν οι Βυζαντινοί ούτε στους μεγαλύτερους εφιάλτες τους , θα το βίωναν ως πραγματικότητα για αρκετά χρόνια.

  Εδώ θα αναρωτιέστε αν οι σταυροφόροι συνέχισαν το ταξίδι τους για τους Άγιους τόπους με σκοπό να εξασφαλίσουν την ‘’αθανασία’’ και τη συγχώρεση  που τους είχε υποσχεθεί ο Πάπας…όχι δεν το έκαναν αντιθέτως επιδόθηκαν με ζήλο στην οργάνωση των νέων κτήσεων τους και ο ‘’Άγιος’’ σκοπός ξεχάστηκε εν μία νυκτί. Ο πάπας αρκέστηκε στην ανούσια καταδίκη των γεγονότων και έτσι η άλωση και η λεηλασία μιας λαμπρής χριστιανικής πόλης από χριστιανούς αρκέστηκε στο να μείνει στην ιστορία , κι’ αυτό αρκετό μάλλον είναι.

  ‘’Ψυχραιμία’’δεν μπορούμε να θεωρήσουμε σε καμία περίπτωση ότι όλο αυτό ήταν προσχεδιασμένο από τους Βενετούς και τους σταυροφόρους. Το μόνο που έκαναν η που έκανε μάλλον ο γέροντας Ερρίκος ήταν να εκμεταλλευθεί στο έπακρον τις συγκυρίες που βρέθηκαν στο δρόμο του και κυρίως το αιώνιο πρόβλημα του Βυζαντίου που ήταν οι εσωτερικές διαμάχες του.

Είναι άτοπο να πιστεύουμε σε θεωρίες συνομωσίας και τότε και σήμερα. Όλοι προσπαθούν να διασφαλίσουν τα συμφέροντά τους. Αν εσύ βρίσκεσαι σε αδύναμη θέση εξαιτίας δικών σου παθογενειών είναι δικό σου πρόβλημα.

Ο Ερρίκος Δάνδολος απλά εκμεταλλεύθηκε με μαεστρία τις αδυναμίες του Βυζαντίου. Το μίσος και των δύο πλευρών προέρχεται από εμμονές και των δύο πλευρών. Φυσικά οι Βενετοί και όχι μόνο ήθελαν να ελέγχουν το εμπόριο του Βυζαντίου με όρους καταχρηστικούς αλλά το δικαίωμα γι’ αυτή την αξίωση το έδωσαν οι ίδιοι οι Βυζαντινοί μέσα από τις τόσες αδυναμίες τους (δεν αναφέρομαι μόνο στις έριδες για το θρόνο).

  Θυμάμαι ακόμα τη ρήση ενός καθηγητή στο πανεπιστήμιο ‘’αν θες να μελετήσεις τη Νεοελληνική ταυτότητα θα πρέπει να ανατρέξεις στο Βυζάντιο πρώτα’’

   Η δαιμονοποίηση των άλλων και δη των ‘’ξένων’’ συνήθως είναι μία φυσική αντίδραση του ανθρώπου στις δικές του ανεπάρκειες και τότε και σήμερα.

Υ.Γ: Με συγχωρείτε αν ξεφεύγω καμιά φορά κατά την γραφή μου σε άλλα ζητήματα. Θεωρώ τις προεκτάσεις και τα επιμέρους σημαντικότερα από την απλή καταγραφή των γεγονότων.      

Χάρης Φιλιππάκης 


mm
About Χάρης Φιλιππάκης 115 Articles
Ο Χάρης Φιλιππάκης συχνά αυτοαποκαλείται ιστορικός. Έχει αποφοιτήσει από κάποιο τμήμα ιστορίας και αρχαιολογίας. Συνήθως μιλάει για ιστορία και πιο συγκεκριμένα για το Βυζάντιο και την αρχαία Ρώμη. Προσπαθεί βέβαια να μην κάνει διακρίσεις.

Be the first to comment

Leave a Reply

Your email address will not be published.


*