29/03/2024

Αρμόδιος και Αριστογείτων-Ομοφυλοφιλία και η πτώση της τυραννίας στην αρχαία Αθήνα

Του Βασίλη Λιοτσάκη, Επ. Καθηγητή Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας

αρχαία

Το καλοκαίρι του 514 π.Χ. δύο Αθηναίοι εραστές, ο Αρμόδιος και ο Αριστογείτων, σκοτώνουν τον Πεισιστρατίδη Ίππαρχο, αδερφό του τυράννου Ιππία, και με αυτή τους την πράξη θα μείνουν μέχρι σήμερα στην ιστορία ως υπέρμαχοι της αρχαίας αθηναϊκής δημοκρατίας και πολέμιοι της τυραννίας.

Ο Ίππαρχος προσπάθησε να κατακτήσει τον Αρμόδιο και, όταν δέχτηκε την απόρριψη από εκείνον, τον προσέβαλλε επανειλημμένως, περιθωριοποιώντας τον ίδιον και την οικογένειά του.
Ο νεαρός Αρμόδιος προσβλήθηκε και εκμυστηρεύτηκε το παράπονό του στον εραστή του τον Αριστογείτονα.
Εκείνος, γεμάτος οργή που ο Ίππαρχος προσπάθησε να του αποσπάσει τον αγαπημένο του, δέχτηκε να οργανώσουν μαζί τη δολοφονία του Ιππάρχου. Κατά τη διάρκεια, λοιπόν, των Παναθηναίων του 514 π.Χ. κατάφεραν να δολοφονήσουν τον Πεισιστρατίδη, ωστόσο με τίμημα τη ζωή τους: ο Αρμόδιος εκτελέστηκε επί τόπου από τους σωματοφύλακες του Ίππαρχου, ενώ ο Αριστογείτονας συνελήφθη και πέθανε αφού πρώτα βασανίστηκε. Ο Ιππίας θα διατηρήσει το τυραννικό καθεστώς του για άλλα τέσσερα χρόνια, ώσπου το 510 π.Χ. να ανατραπεί και να εξοριστεί από την Αθήνα από μία ισχυρή οικογένεια της πόλης, τους Αλκμεωνίδες, και κατόπιν αποφασιστικής επέμβασης των Σπαρτιατών (Ηρόδοτος Z΄ 123-124· Θουκυδίδης Ζ΄ 54-60· Αριστοτέλης, Ἀθηναίων Πολιτεία 18).

Ωστόσο, τη δόξα για την πτώση της τυραννίας δεν θα την καρπωθούν οι Αλκμεωνίδες, αλλά οι δύο εραστές, ο Αρμόδιος και ο Αριστογείτων. Οι δύο άνδρες, οι νέοι Διόσκουροι, θα γίνουν με τα χρόνια εθνικοί ήρωες της Αθήνας. Τα αγάλματά τους δέσποζαν στην αγορά της πόλης συμβολίζοντας την αδιαπραγμάτευτη υποχρέωση κάθε Αθηναίου πολίτη να υπερασπιστεί με τη ζωή του τη δημοκρατία. Η πόλη τιμούσε τους δύο νέους ως ημίθεους ήρωες, τελούσε θυσίες προς τιμήν τους και απαγόρευε δια νόμου στους πολίτες να βλασφημούν εις βάρος τους. Οι απόγονοί τους συντηρούνταν με έξοδα του κράτους και δικαιούνταν δωρεάν σίτιση στο Πρυτανείο.

Η εξέχουσα θέση των δύο εραστών στην αθηναϊκή συλλογική μνήμη είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτική όσον αφορά την πολιτική διάσταση της ανδρικής ομοφυλοφιλίας στην αρχαία Αθήνα και τη σύνδεσή της με αξίες όπως η φιλοπατρία και η δημοκρατία. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι Αθηναίοι όχι μόνο δεν αρνούνταν ότι οι δύο άνδρες ήταν ερωτικό ζευγάρι, αλλά το τόνιζαν με μία πληθώρα τρόπων και σε διάφορες εκφάνσεις της κοινωνικής τους ζωής.
Πρώτον, οι εικαστικές τέχνες (το σύμπλεγμα των αγαλμάτων των τυραννοκτόνων και αρκετά σωζόμενα αγγεία) παρουσίαζαν τον Αριστογείτονα με γένια ενώ τον Αρμόδιο χωρίς, παραπέμποντας έτσι στη διαφορά ηλικίας τους, η οποία ήταν και το χαρακτηριστικό γνώρισμα του έρωτά τους. Διότι ο Αρμόδιος και ο Αριστογείτων ήταν το ενδοξότερο παράδειγμα μιας διαδεδομένης μορφής έρωτα στην Αθήνα και την υπόλοιπη Ελλάδα, των λεγόμενων «παιδικών»: Ένας άνδρας περίπου στην τρίτη ή την τέταρτη δεκαετία της ζωής του (εραστής) αναλάμβανε τη διαπαιδαγώγηση ενός έφηβου ή νεαρού ατόμου (ερωμένου) και πολλές φορές ο πνευματικός αυτός θαυμασμός (έρως) εκδηλωνόταν και μέσω σεξουαλικής συνεύρεσης.

Πηγή: wikipedia

Εκτός των προαναφερθέντων αρχαιολογικών ευρημάτων, αρκετές αρχαίες λογοτεχνικές πηγές προδίδουν κι αυτές την προθυμία των Αθηναίων να συνδέουν την πτώση της τυραννίας με τον ομοφυλοφιλικό έρωτα, και μάλιστα σε αυστηρά θεσμικά πλαίσια, όπως σε δημηγορίες ενώπιον λαϊκών δικαστικών σωμάτων και στην εκκλησία του δήμου.

Το 346/345 π.Χ. Ο Αισχίνης υπερηφανεύεται ενώπιον των Αθηναίων δικαστών ότι έχει αφιερώσει μεγάλο μέρος της ζωής του στη συγγραφή ερωτικών ποιημάτων για τους νεαρούς που ερωτεύτηκε και ότι έχει ενστερνιστεί με πάθος τον έρωτά του προς νεαρά αρσενικά γυμνασμένα κορμιά στις παλαίστρες.

Παρουσιάζει, εμμέσως, τον εαυτό του να ακολουθεί ως πρότυπο τον «δίκαιο έρωτα» του Αρμόδιου και του Αριστογείτονα (Κατὰ Τιμάρχου 132-140).
Το 336/335 π.Χ. Ο Υπερείδης, στη δίκη κατά του Φιλιππίδη από την Παιανία, θα αναφερθεί στους τυραννοκτόνους και μάλιστα στον νόμο που απαγόρευε στους Αθηναίους να τραγουδούν περιπαιχτικά για τον έρωτα των δύο ανδρών (Κατὰ Φιλιππίδου αποσπ. 15b).

Ο Αριστοτέλης αναγνωρίζει και αυτός ότι ήταν πολύ σύνηθες για τους Αθηναίους ρήτορες της εποχής του να επικαλούνται το παράδειγμα του έρωτα των τυραννοκτόνων για να πείσουν το κοινό τους ότι ο ομοφυλοφιλικός έρωτας ήταν ωφέλιμος για την πόλη (Ρητορική 1401b). Παρόμοιες απόψεις απαντούν και στο Συμπόσιο ή περί έρωτος του Πλάτωνα (Συμπόσιο 182c1-7).

Τόσο τα αρχαιολογικά ευρήματα όσο και οι λογοτεχνικές πηγές (φιλοσοφία, ρητορική, ιστοριογραφία, κωμωδία) δικαιολογημένα έχουν οδηγήσει τη σύγχρονη έρευνα στο ομόφωνο συμπέρασμα ότι τουλάχιστον για την περίοδο ανάμεσα στον 6ο και τον 4ο αιώνα π.Χ. στη συλλογική μνήμη των Αθηναίων η αρχή του τέλους της τυραννίας πήγασε, εκτός από πολιτικά κίνητρα, και από τον ομοφυλοφιλικό έρωτα του Αρμόδιου και του Αριστογείτονα.

Οποιοσδήποτε έφηβος, ερωμένος κάποιου ώριμου άνδρα, μπορούσε να σταθεί μπροστά από το άγαλμα του Αρμόδιου, να σιγομουρμουρίσει το επαινετικό σκόλιο προς τιμήν του (Αθήναιος, Δειπνοσοφισταὶ 13), και να νιώσει ότι είναι συνεχιστής ενός ήρωα της δημοκρατίας και, γιατί όχι, να ταυτιστεί μαζί του. Αντίστοιχα, πολλοί ώριμοι άνδρες της Αθήνας θα μπορούσαν δικαιολογημένα να ταυτιστούν με τον εραστή του Αρμόδιου, τον Αριστογείτονα

Βασίλης Λιοτσάκης


mm
About Βασίλειος Λιοτσάκης 5 Articles
Εργάζεται ως Επίκουρος Καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Αρκείται στο να διαβάζει αρχαία ελληνικά κείμενα και να γράφει για αυτά συντροφιά με τις γάτες του.

Be the first to comment

Leave a Reply

Your email address will not be published.


*