Βρισκόμαστε στα Φάρσαλα τον Αύγουστο του 48 π.χ όπου διεξάγεται μια αποφασιστική μάχη που θα καθορίσει το πολιτικό και όχι μόνο μέλλον της Ρώμης. Το μέλλον ολόκληρης της Μεσογείου.Ποιοί συγκρούονται; δύο πρώην συνεργάτες δύο πρώην φίλοι ‘’καρδιακοί’’. Ο ένας είναι ο Γάιος Ιούλιος Καίσαρας και ο άλλος ο Γνάιος Πομπήιος Μάγκνος. Αυτοί οι δύο τόσο αντίθετοι Ρωμαίοι (ο ένας πατρίκιος και ο άλλος πλήβειος) θήτευσαν μαζί στο ανώτερου αξίωμα της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας , αυτό του υπάτου (οι ύπατοι ήταν δύο και ασκούσαν μαζί τα καθήκοντα τους).

    Πώς φτάσαμε ώς εδώ; Βρισκόμαστε ουσιαστικά σε μία περίοδο όπου η Ρώμη ώς πόλη-κράτος ελέγχει είτε άμεσα είτε έμμεσα όλο το Μεσογειακό κόσμο και ένα μεγάλο μέρος της Ηπειρωτικής Ευρώπης. Προσοχή!! δεν έχει γίνει ακόμα η μετάβαση από την Δημοκρατία στην Ηγεμονία αλλά όπως φαίνεται από την παραπάνω μάχη είμαστε αρκετά κοντά. Η Ρώμη ακόμα είναι μία πόλη-κράτος δεν είναι αυτοκρατορία με ενιαία σύσταση και κεντρική πολιτική ηγεσία σε όλες τις εκτάσεις όπου ασκεί εξουσία η επιρροή.

   Αυτή η μάχη είναι εμφύλια και διψάει για να ξεκαθαρίσει το ποιός θα είναι ο κυρίαρχος αυτής της μετάβασης.Η Ρωμαϊκή Δημακρατία (Respublica Λατινιστί) που δεν έχει σχέση με την Αθηναϊκή Δημοκρατία που έχουμε όλοι στο μυαλό μας, η Ρωμαϊκή δεν είναι άμεση αλλά έμεση,’’εμεσότατη’’ , έχει πεθάνει για πολλούς και διάφορους λόγους αλλά κυρίως γιατί δεν μπορεί πλέον να εξυπηρετήσει τις ανάγκες τόσο εκτεταμένων εδαφών και τόσων μεγάλων πληθυσμών. Η Ρώμη δεν είναι πια μόνη της αλλά έχει να διαχειριστεί τις τύχες πολλών ανθρώπων που δεν είναι Ρωμαίοι αλλά επιθυμούν να γίνουν. Ένα άλλο όμως πολύ σοβαρό πρόβλημα που έχει να αντιμετωπίσει η γηραιά αυτή Δημακρατία είναι η ακόλαστη φιλοδοξία που δημιουργεί το κλέος της στους εκκολαπτόμενους και μη πολιτικούς της άνδρες.Και εδώ θα επικεντρωθούμε κυρίως εμείς.

Η υπέρμετρη αυτή φιλοδοξία φώλιαζε στις ψυχές πολλών νέων αριστοκρατικής και μη καταγωγής (πατρίκιοι και πλήβειοι έχουν εξισωθεί πολιτικά) άρα θεωρητικά έχουν ίσες πιθανότητες ανέλιξης το όνομα και η καταγωγή βέβαια παντού και πάντα έπαιζαν το ρόλο τους. Δύο τέτοιοι νέοι ήταν και οι πρωταγωνιστές της ιστορίας μας (αυτή την εποχή βέβαια έχουν γεράσει λίγο).Ο ένας αριστοκρατικής καταγωγής με όνομα βαρύ σαν ιστορία (βλέπε Καίσαρας) και ο άλλος ο Πομπήιος με καταγωγή ταπεινή αλλά με το προσωνύμιο Magnus δηλαδή μέγας που κατά πάσα πιθανότητα το κέρδισε με την αξία του και το σπαθί του φυσικά. Οι δύο αυτοί άνδρες και ιδίως ο Καίσαρας ο οποίος είχε πρόσφατα επιστρέψει θριαμβευτής από τις Γαλατικές εκστρατείες και ήταν όλο έπαρση απ’όσο μπορώ να φανταστώ, είχαν την πεποίθηση ότι μπορούν μόνοι τους να οδηγήσουν τη Ρώμη στην πολιτική μετάβαση και να συγκεντρώσουν στα χέρια τους απόλυτες πολιτικές εξουσίες πράγμα που εδώ που τα λέμε η Ρώμη είχε απόλυτη ανάγκη εκείνη την στιγμή,τα πράγματα ήταν εκτός ελέγχου. Το μόνο πρόβλημα…ότι αυτό έπρεπε να γίνει με έναν ηγέτη και όχι με δύο άρα καποιός έπρεπε να αποχωρήσει. Κάνεις από τους δύο όμως δεν διέθεται λιγότερο εγωισμό από τον άλλο η μικρότερη φιλοδοξία (ο Πομπήιος ήταν ιδιάιτερα ενοχλημένος από τις κατακτήσεις του Καίσαρα στην Γαλατία και από τη δημοτικότητα του στο Ρωμαϊκό λαό).

   Πρώτος ουσιατικά που ανοίγει αυτή την σύγκρουση είναι ο Καίσαρας που διαβαίνει τον Ρουβίκωνα με στρατεύματα, πράξη που απαγορευόταν δια νόμου, αλλά ήταν τέτοιος πολιτικός νούς που δημιούργησε την εντύπωση ότι ο Πομπήιος τον προκάλεσε (ο Πομπήιος ο δύστυχος έπεσε σε όλες τις παγίδες που με μαεστρία έστησε ο Καίσαρας). Έτσι λοιπόν ξεκινάει ένα κινηγητό καθώς ο Πομπήιος εγκαταλείπει τη Ρώμη μαζί με τους περισσότερους συγκλητικούς που ήταν με το μέρος του πράξη που αργότερα αποδείχθηκε λανθασμένη.Ο Καίσαρας τον καταδιώκει κανοντάς τον να φαίνεται καταπατητής της Δημοκρατίας και φυγάς και από την Νότια Ιταλία μαζί με τις λεγεώνες που διέθετε, ο Πομπήιος περνάει στην Ελλάδα όπου και θα συγκρουστεί με τις λεγεώνες του Καίσαρα οι οποίες ήταν σαφώς λιγότερες και οφείλουμε να του το αναγνωρίσουμε, εκτός από πολιτικός ήταν και στρατιωτικός νούς.

  Στην μάχη επικρατεί ο Καίσαρας ο οποίος επιστρέφει , μετά από ένα πέρασμα από την έτοιμη για εμφύλιο Αίγυπτο, στη Ρώμη με σκοπό να δείξει σε όλους ποιος κάνει κουμάντο από εδώ και πέρα , αλλά με διακριτικό τρόπο χώρις να προκαλέσει εντάσεις εντός της πόλης.Μετά από μία σείρα πολιτικών και νομοθετικών παρεμβάσεων προσπαθεί να συγκεντρώσει εκτεταμένες εξουσίες στα χέρια του και κάπου εκεί δολοφονείται μέσα στην σύγκλητο από όμαδα συγκλητικών (Κάσσιος,Βρούτος κτλ) οι οποίοι θεωρούσαν ότι ο Καίσαρας σκοπεύει να εγκαθιδρύσει μία μορφή τυραννίας και θέλοντας να προστατέψουν την παρακμάζουσα Δημοκρατία προβαίνουν σ’ αυτή την πράξη που δεν ήταν ακριβώς προδοσία όπως έχει μείνει στην ιστορία, αυτοί οι άνθρωποι πίστευαν ότι προασπίζουν την Δημοκρατία από ένα επίδοξο τύραννο αυτό που δεν είχαν καταλάβει ήταν ότι η Δημοκρατία αυτή είχε χρεοκοπήσει και δεν εξυπηρετούσε τις νέες ανάγκες.

   Όσον αφορά την τύχη του Πομπήιου μετά την μάχη των Φαρσάλων δεν θα τη χαρακτηρίζαμε καλύτερη από αυτή του Καίσαρα (ο Καίσαρας βέβαια έζησε λίγο περισσότερο). Στην προσπάθεια του να βρεί καταφύγιο με σκοπό να ανασυγκροτηθεί και στο μέλλον να ξανασυγκρουστεί πιθανόν με το Καίσαρα, γράφω πιθανόν γιατί οι ισορροπίες και οι συμμαχίες αυτό τον καιρό άλλαζαν από τη μία στιγμή στην άλλη , δολοφονείται στην Αίγυπτο από πρώην ‘’φίλους’’ του. Ποιοί ήταν αυτοί; Η οικογένεια των Πτολεμαίων και πιο συγκεκριμένα κατόπιν εντολής του  Πτολεμαίου ΙΓ’ ο οποιός ήταν 15 ετών και βασίλευε μαζί με επιτρόπους οι οποίοι και τον έπεισαν για αυτή την κίνηση (ο πατέρας του δεκαπεντάχρονου αυτού παιδιού ήταν πολύ στενός φίλος με τον Πομπήιο).Οι επίτροποι του ανήλικου  βασιλιά πίστευαν ότι αν προσφέρουν στον Καίσαρα το κεφάλι του εχθρού του θα κέρδιζαν την ευνοιά του κάτι που δεν έγινε. Αντίθετα ο Καίσαρας όταν έφτασε στην Αίγυπτο και έλαβε γνώση του γεγονότος εξοργίστηκε με αποτέλεσμα να μην υποστηρίξει τον Πτολεμαίο ΙΓ΄ στη διαμάχη με την αδερφή του Κλεοπάτρα ΄Ζ για το θρόνο.    

   Αυτός δεν ήταν ο τελευταίος εμφύλιος της ετοιμοθάνατης Ρωμαϊκής Δημοκρατίας θα ακολουθούσαν άλλοι δύο και μετά απ’αυτούς η Ρώμη θα έμπαινε σε μία νέα τάξη πραγμάτων θα έπαυε πλέον να είναι μία πόλη-κράτος που προσπαθεί να διασφαλίσει μόνο τα συμφεροντά της αλλά θα γινόταν  η πρωτεύουσα μιας αυτοκρατορίας πολυάνθρωπης που πρέπει να διοικηθεί στο σύνολο της και από έναν, τον αυτοκράτορα, που δεν ξέρω αν έκανε το κόσμο πιο ευτυχισμένο -(κατά την άποψη μου τον έκανε, καθώς η Ρώμη όσο ήταν μία πόλη-κράτος ισοπέδωνε πόλεις ενώ όταν έγινε αυτοκρατορία ίδρυε)- , αλλά σίγουρα εξασφάλισε την επιβίωση της.

   Η φιλοδοξία δεν ήταν ο μόνος παράγοντας που οδηγούσε στους εμφύλιους αλλά ένας από τους βασικούς.Ο πλούτος ήταν πολύς η δόξα ακόμα περισσότερη και οι δυνατότητες για ανέλιξη αρκετές.Αυτό το μείγμα οδηγούσε τους Ρωμαίους πολιτικούς να λειτουργούν χωρίς μέτρο και σύνεση , δύο χαρακτηριστικά που κατά το παρελθόν έθεσαν τα θεμέλια της γιγάντωσης.

 Η εποχή αυτή είναι εποχή ύψιστης πολιτικής παρακμής για την Ρώμη (είναι μία έκφραση που μ’αρέσει πάρα πολύ) θα την έβαζα σε αντιστοιχία με τη εποχή του Περικλή στην Αθήνα…ναι καλά διαβάσατε, με τον ‘’χρυσό’’ αιώνα που έχει γραφτεί με χρυσά γράμματα στην ιστορία, εξαιτίας του επεκτατισμού που ασκεί η Αθήνα στον Αιγιακό χώρο και λόγω του μεγαλεπήβολου οικοδομικού έργου του Περικλή (μιλάω αποκλειστικά για το πολιτικό επίπεδο,φυσικά και συντελούνται αξιόλογα πράγματα σε άλλους τομείς). Κατά τα άλλα η Αθήνα παλαιότερα, έζησε κατά τη γνώμη μου, ενδοξότερες πολιτικές στιγμές από αυτή, σε άλλο άρθρο όμως μπορεί να μιλήσουμε γι’ αυτό.

  ‘’Εδώ οφείλω να τονίσω ότι αυτά τα σχόλια είναι προσωπικές μου απόψεις που δεν πρέπει να τα λαμβάνετε ως κοινές παραδοχές η ως την απόλυτη ιστορική αλήθεια.Τα πάντα κρίνονται και τα πάντα θα πρέπει να κρίνονται’’.

  Ξαναέρχομαι στην πολιτική παρακμή η οποία βέβαια δεν έχει τα ίδια χαρακτήριστικα στις δύο αυτές πόλεις. Τώρα όμως μιλάμε για τη Ρώμη. Όχι πως αν δεν υπήρχαν οι προσωπικές φιλοδοξίες και οι ανταγωνισμοί τα πράγματα θα ήταν πιο εύκολα.Κάθε μετάβαση, κάθε ανατροπή και μετατροπή ένος συστήματος γίνεται κάπως βίαια και δύσκολα.Έτσι έγινε και στην Ρώμη η αλλαγή ,η οποία τονίζω και πάλι ήταν θέμα επιβίωσης. Πόσο πιο απλά θα έκανε τα πράγματα όμως η συνεννόηση και όχι ο διχασμός που προκαλεί συχνά η προσωπική φιλοδοξία και η ρητορική ανθρώπων που πιστεύουν ότι κλείνουν τον κόσμο στα χέρια τους.

   Και τώρα που γράφω αυτά τα λόγια αναλογίζομαι πόσο δύσκολο είναι αυτό που λέω.Πόσο δύσκολο ήταν για ανθρώπους όπως ο Καίσαρας και ο Πομπήιος με τις τόσες επιτυχίες και κατακτήσεις (και μάλιστα σε ένα κόσμο με πιο δύσκολους όρους παιχνιδιού) να καταφέρουν να συνεννοηθούν έστω και στα τυπικά.

  Το να παραλληλίζεις επόχες είναι μάλλον ιστορικό λάθος διότι τα χαρακτηριστικά είναι διαφορετικά , η υπέρμετρη φιλοδοξία και η λαιμαργία για εξουσία όμως βρίσκεται στις ψυχές των ανθρώπων με τον ίδιο παλμό από τότε και τους κάνει το ίδιο αδιάλλακτους μέχρι σήμερα.

 

Υ.Γ 1: Σκοπός αυτού του άρθρου και όσων επακολουθήσουν είναι αυτό που περιγράφει ο τίτλος του. Έχουν σκοπό μέσα από ιστορικά γεγονότα να διδάξουν. Τώρα θα με ρωτήσετε τι; Ελπίζω να το καταλάβετε μόνοι σας. Σκοπίμως λοιπόν αποφεύγω τον αυστηρό επιστημονικό λόγο και ότι τον ακολουθεί.Αυτά τα άρθρα δεν είναι μόνο για ιστορικούς , είναι κυρίως για όλους τους υπόλοιπους.

Υ.Γ 2: Τα ιστορικά γεγονότα που αναφέρονται είναι ακρίβη, τα σχόλια είναι αποτέλεσμα δικών μου συμπερασμάτων όπως προανέφερα και επειδή δεν χωρά σε ένα τέτοιο άρθρο απόλυτη επιστημονική τεκμηρίωση δεν θα την κάνω.

Υ.Γ 3: Παραλείπω την μάχη της Θάψου στην Αφρική, η οποία πραγματοποιήθηκε το 46 π.χ, ανάμεσα στον Καίσαρα και τους εναπομείναντες συγκλητικούς (Μέτελλος, Κάτωνας κ.τ.λ) και στην οποία επικράτησε ο Καίσαρας. Η εξιστρόρηση μαχών είναι κάτι κουραστικό κατά την άποψη μου, πρέπει όμως να αναφερθεί.

Υ.Γ 4: Το γεγονός είναι απλά ο οδηγός , για την έρευνα μεγαλύτερη σημασία έχουν όσα περιβάλλουν τα γεγονότα.            

Χάρης Φιλιππάκης