Η ηλεκτρονική μας εικόνα της πραγματικότητας, τα ποσοστά των νεκρών από τον κορωνοϊό και η ανασφάλεια που έχει καταλάβει τον δυτικό κόσμο δημιούργησε τις πρώτες εύλογες ανησυχίες για τη βιωσιμότητα των στοιχειωδών δημοκρατικών αρχών. Σε παλαιότερο άρθρο μου είχα μιλήσει για τη μεταμφίεση της ατομικής συνείδησης σε κοινωνική συνείδηση, για τον αυταρχισμό των Μ.Μ.Ε., για την πρόκληση που αντιμετώπισαν όλες οι χώρες στην αντιμετώπιση της πανδημίας, πρόκληση που αφορά τη θέση τους στη διεθνή επιρροή και την αξιοπιστία τους στη συνείδηση των πολιτών τους. Είχα καταλήξει στο ότι ο αμεσότερος κίνδυνος είναι η αυταρχική αντιμετώπιση του κοινωνικού σώματος από τους κρατούντες.
Οι ίδιοι ισχυροί
Νέοι συσχετισμοί δυνάμεων αναδείχθηκαν από την εκστρατεία των κυβερνήσεων κατά της επιδημίας. Αυταρχικά καθεστώτα βρήκαν πρόσφορο έδαφος για να ανθήσουν, όπως αυτό της Ουγγαρίας. Πλήθος λαϊκιστών πολιτικών έδρεψαν καρπούς από τον κορονοϊό και στην Ευρώπη, απευθυνόμενοι σε πλήθη τρομοκρατημένα από τα ποσοστά των κρουσμάτων και των θανάτων. Μια εθνικιστικά εξηρμένη Ευρώπη, με αυξανόμενα φοβικά σύνδρομα, μια δειλή απόπειρα “επιστροφής στην κανονικότητα” παράλληλα με ένα σχεδόν προφανές πείραμα ανοσίας πληθυσμού και το τρίτο κύμα του ιού: ας φυλαχτούμε για να υπάρχουμε αύριο! Και, σε επίπεδο κοινωνικής συνείδησης: ας σώσουμε το τομάρι μας τώρα, και βλέπουμε για το αύριο… Και η δική μας κυβέρνηση δεν πάει πίσω, επαιρόμενη για δήθεν έλεγχο της επιδημίας, ενώ “κάτω από το στρώμα” περνούν νομοσχέδια ολέθρια για την παιδεία, ενώ το υπουργείο πολιτισμού της χώρας μας αποδεικνύεται ανάξιο των περιστάσεων, ενώ τα Μ.Μ.Ε. ασχολούνται με τους παιδεραστές κι ενώ ο πολίτης φτωχαίνει μέρα με τη μέρα.
Ο αποπροσανατολισμένος, φοβισμένος πολίτης, προσηλωμένος στις οθόνες των τηλεοράσεων και των social media, βαθμηδόν έχει απολέσει τη συνολική εικόνα της παταγώδους αποτυχίας του κράτους στον στίβο της κοινωνικής πολιτικής. Ο πολίτης αποκόμισε, βεβαίως, την αίσθηση του πειραματισμού σε ένα “εργαστήριο” όπου τον ίδιο τον χειρίζονται ως πειραματόζωο. Όχι μόνο πειραματόζωο βιολογικού χαρακτήρα, αλλά και αντικείμενο ενός πειράματος πολιτικής συμμόρφωσης. Σήμερα υπάρχουν κάποιοι ευνοημένοι που έχουν τα χρήματα να ταξιδέψουν ως κάποιο εμιράτο, συνδυάζοντας το εμβόλιο με διακοπές. Οι μεγάλες μάζες όμως ακόμη περιμένουν τη σειρά τους για το εμβόλιο, ενώ η μάσκα (και μάλιστα η διπλή!) είναι το νέο πρόσωπό μας.
Προπάντων δε η Τέχνη, που θα’πρεπε να είναι η ουσία της ζωής μας, είναι τώρα τελείως εγκαταλελειμμένη, αφημένη στο έλεος του Θεού. Σαν να μην είναι οι καλλιτέχνες άνθρωποι με ανάγκες και σαν να μην ανήκουν στις παραγωγικές τάξεις του πληθυσμού: ένα ακόμη σύμπτωμα του καλπάζοντος αυταρχισμού που δομεί το διαμορφούμενο πολιτικό πλαίσιο. Διεσπασμένο και κατακερματισμένο, το κοινωνικό σώμα γίνεται η καλύτερη βορά στις ορέξεις των ισχυρών: διαμορφώνεται επιτυχώς ένα κοινωνικό σώμα άμουσο, παθητικό, του οποίου το βεληνεκές στο εξής προγραμματίζεται να κινείται μεταξύ γυμναστηρίου και σουπερμάρκετ! Απροσχημάτιστα η έννοια της Κοινωνικής Πρόνοιας ταυτίζεται με την έννοια του κοινωνικού ελέγχου. Τα media συνεχίζουν να επιτελούν το έργο αυτού του ελέγχου, προπαγανδίζοντας τρόπους αποφυγής του κινδύνου, προτείνοντας τη “σώφρονα” συμπεριφορά και μη αντιπροτείνοντας ψυχολογικές διεξόδους. Ένα ευρύτερο κλίμα καχυποψίας γεννιέται και, με την έναρξη κάθε (πρόσκαιρου) “απεγκλωβισμού”, η σταδιακή επιστροφή στην κανονικότητα αποδεικνύεται πομφόλυξ. Ομάδες που εκρίνοντο ως ιογόνες βόμβες τώρα χαρακτηρίζονται ως σχεδόν ακίνδυνες και τα πλήθη, απαυδισμένα από τον εγκλεισμό, διψασμένα για ήλιο, ελευθερία και ανθρώπινη επαφή, ήδη από την πρώτη μέρα άρσης των αυστηρών περιοριστικών μέτρων, επιδίδονται σε ασύδοτη επιστροφή στις προ-κορονοϊού συνήθειές τους. Ο πληθυσμός αυταπατάται για λίγο, σαν να μην συνεχίζει να θερίζει η ασθένεια, σαν να μην συνεχίζει το αύριο να είναι επισφαλές. Και όλα αυτά σε ένα πλαίσιο κοινωνικού βίου όπου αναβιώνει ο λόγος του κομφορμισμού, της ετεροκανονικότητας και της επιφύλαξης απέναντι στον συνάνθρωπο…
Τακτικές των ισχυρών
Οι μέθοδοι που οι προνομιούχοι του πλανήτη ακολούθησαν για να επιτελέσουν τον κοινωνικό έλεγχο αποκαλύφθηκαν πλέον: μεταφορές αντλημένες από “μέτωπα” πολέμου, μεταφυσικές διαστάσεις της επιδημίας, οικολογικές ερμηνείες αμφίβολης βαρύτητας, στατιστικές που προσμετρούν τα ήθη και τις διατροφικές συνήθειες του δυτικού ανθρώπου στα αίτια της επιδημίας, και κυρίως ένα εφιαλτικό ειδησεογραφικό τοπίο, όπου κεντρική θέση καταλαμβάνει η επερχόμενη πτώχευση, η κρίση της αγοράς και το προσωπικό κόστος που επιφορτίζεται -και πάλι- ο πολίτης.
Η εξέλιξη της επιδημίας καθόρισε τον παγκόσμιο πολιτικό χάρτη, ενώ οι“αυστηρές” κοινωνικές δομές της Δύσης αποδείχθηκαν πύργοι στην άμμο. Από τις Ηνωμένες Πολιτείες του ανάλγητου Τραμπ εξέλιπαν οι ευαισθησίες “κοινωνικού χαρακτήρα” και ο μεγάλος αριθμός των ανασφάλιστων επέτεινε το ζοφερό κλίμα, ενώ διατυπώθηκαν σενάρια και θεωρίες αντικρουόμενες σχετικά με τα συμφέροντα των φαρμακευτικών εταιρειών σε ό,τι αφορά την πατέντα ενός πιθανού εμβολίου. Με την αλλαγή προέδρου τα πράγματα αναμένεται να βελτιωθούν -ή τουλάχιστον αυτός είναι ένας ευσεβής πόθος. Ας μην ξεχνάμε την έξαρση της ρατσιστικής βίας και τα πάθη που παροξύνθηκαν με την πτώση του Τραμπ, οδηγώντας σε παλινδρόμηση, ας μην ξεχνάμε τις ακρότητες ανάλογες της περιόδου του μακαρθισμού που διεκδραματίστηκαν μπροστά μας. Όλοι αναρωτηθήκαμε αν πράγματι συνέβη αυτό ή ήταν προϊόν της φαντασίας μας. Είδαμε το σύστημα αξιών που θεωρούσαμε δεδομένο να καταρρέει μπροστά στα μάτια μας, όμως η επικαιρότητα σχετικά με την πρόοδο στην αντιμετώπιση του κορωνοϊού επέφερε τη γρήγορη λήθη. Τι άλλαξε, άραγε, ουσιαστικά από πέρυσι μέχρι φέτος;
H οικονομική κρίση και η ανέχεια που αυτή επέφερε κατέστησε τις μάζες απαθείς έναντι της κοινωνικής ανισότητας και εστιάζει την προσοχή τους στην ατομική επιβίωση: το δικό μας δωμάτιο, το δικό μας νοικοκυριό, η δική μας οικογένεια προέχει σε αυτό το νοσηρο τοπίο, όπου κύριος ασθενής είναι η κοινωνική συνοχή. Η εγγύτητα, η ανθρωπιά, ακόμη και το απαγορευμένο άγγιγμα, όλα έδειξαν να συνθλίβονται στο όνομα της κοινωνικής απομάκρυνσης, της τήρησης των αποστάσεων, ενώ η μοναξιά (υπαρξιακή και κάθε είδους) κορυφώθηκε. Ο πολίτης, αποπροσανατολισμένος, απέστρεψε το βλέμμα από τους άστεγους, από τα ανοικτά πολεμικά μέτωπα, από το προσφυγικό, την πείνα, τη δίψα και την υπανάπτυξη του τρίτου κόσμου, από τα ναρκωτικά και το trafficking, από τις εργατικές διεκδικήσεις και την πολιτιστική στασιμότητα. Τώρα αυτό που προκρίνεται από τον πολίτη των οικονομικά ισχυρών κρατών (αυτό που του έχει υποβληθεί ως πρόκριμμα) είναι ο εμβολιασμός του!
Ποιος ευθύνεται για τις παραπειστικές εντυπώσεις, αν όχι όσοι ασκούν τον κοινωνικό έλεγχο; Οι ειδικοί τώρα περιμένουν να δουν τι οικονομικές επιπτώσεις επιφυλάσσει το άμεσο μέλλον, οπότε αναγκαστικά, κατά περιόδους. τα χαλινάρια του κοινωνικού ελέγχου χαλαρώνουν πρόσκαιρα και…ίδωμεν. Αν, παρ’ελπίδα, σημειωθεί νέα έξαρση του ιού,τότε όλα αλλάζουν και πάλι, φέροντας το γνωστό γοργόνειον ως προσωπείο “κοινωνικής πρόνοιας” και η αγορά περνά σε δεύτερη μοίρα. Η γνωστή μέθοδος “φυσαρμόνικα”, στα πλαίσια της οποίας η διάκριση των σημαντικών από τα επουσιώδη είναι απόλυτα ασαφής, τουλάχιστον σε μια πρώτη ανάγνωση. Στην πραγματικότητα, είναι πολύ σαφής: η κυριαρχική θέση των φαρμακευτικών εταιρειών και οι δοσοληψίες τους με τις κυβερνήσεις των χωρών που μπορούν οικονομικά να αντεπεξέλθουν στην αγορά εμβολίων δίνουν την ακριβή διάσταση του θέματος.
Κασσάνδρες
Δεν θέλω να γίνομαι μάντης κακών, αλλά προβλέπω ότι θα προκύψουν πολύ αυστηρότερες μορφές κοινωνικού ελέγχου. Και ότι εμείς πρόθυμα θα υποκύψουμε και σε αυτές. Γιατί, απλούστατα, λειτουργούμε ως ποίμνιο. Ως μάζα πειθήνια. Αλλιώς νιώθουμε μόνοι μας, εγκαταλελειμμένοι σ’αυτόν τον πλανήτη- και όχι με την υπαρξιακή έννοια που δίνει στον όρο ο Sartre: αυτήν τη φορά νιώθουμε κ α ν ο ν ι κ ά εγκαταλελειμμένοι! Είναι φυσικό να πέσουμε και πάλι χωρίς όρους στις αγκάλες του κράτους. Που τώρα, πια, έχει εν λευκώ την άδειά μας να συμπεριφερθεί ως Υπερκράτος….
Βιογραφικό σημείωμα
Ο Nίκος Ξένιος γεννήθηκε στο Σουδάν. Είναι διδάκτορας Φιλοσοφίας, εκπαιδευτικός και συγγραφέας. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Κρήτης (Ρέθυμνο), στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και στην École des Hautes Études en Sciences Sociales (Παρίσι). Σήμερα διδάσκει στο Μουσικό Σχολείο Αλίμου και συνεργάζεται με λογοτεχνικά περιοδικά και με την bookpress.gr. Έχει συμμετάσχει στις συλλογικές εκδόσεις Θέατρο και Διαπολιτισμική Εκπαίδευση («Ζαχαρόπουλος»), Greek Magic («Routledge»), Λεξικό Θεατρικών Όρων («ΚΟΑΝ»), Γράψε-Σβήσε («Φαρφουλάς») και Via dolorosa («Βακχικόν»). Από τις εκδόσεις «Φαρφουλάς» έχει εκδώσει τη συλλογή διηγημάτων Το άχτι (2011) και τη νουβέλα Ένα τριάρι για τον Οιδίποδα (2012). Από την “Κριτική” έχει εκδώσει δύο μυθιστορήματα : Το κυνήγι του βασιλιά Ματθία (2017) και Τα σπλάχνα (2019).
Leave a Reply