Οι παραπάνω σκηνές αποτυπώνουν με τρόπο περίπου σαφέστατο, την σχέση των Βυζαντινών με τους γείτονές τους Βούλγαρους, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στην χερσόνησο του Αίμου κατά τον 5^ο  αιώνα πιθανότατα, όταν και πρωτοεμφανίζονται στις ιστορικές πηγές. Λαός Ουννικός στην καταγωγή και ιδιαίτερα φιλοπόλεμος, με τόπο προέλευσης τις Ασιατικές στέπες και πιο συγκεκριμένα τον βόρειο Καύκασο.

Επέλεξα λοιπόν δύο ιστορικά γεγονότα στα οποία και θα παρευρεθούμε σήμερα, με σκοπό να καταλάβουμε τον ρόλο του Βυζαντίου στα Βαλκανικά μεσαιωνικά πράγματα.

 Η πρώτη φορά που ο Βουλγαρικός λαός απαντάται σε πηγή, είναι το 480 μ.χ όταν ο αυτοκράτορας Ζήνων τους κάλεσε σε βοήθεια εναντίον των Οστρογότθων. Από κει και εις το εξής ο λαός αυτός θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στις κατά καιρούς Βαλκανικές ανακατατάξεις, και φυσικά θα απασχολήσει αρκετές φορές τους Βυζαντινούς αυτοκράτορες, εξαιτίας των επεκτατικών του τάσεων.

Προσπερνώντας μερικούς αιώνες και ευρισκόμενοι στο έτος 809, παρακολουθούμε τον αυτοκράτορα Νικηφόρο τον πρώτο να φτάνει στις περιοχές της Πλίσκας και της Σαρδικής (Σόφια), με σκοπό να ξαναχτίσει τα Βυζαντινά οχυρά των περιοχών αυτών, τα οποία είχε καταστρέψει ο Βούλγαρος ηγεμόνας Κρούμος, σφαγιάζοντας και τους υπερασπιστές τους. Δύο χρόνια αργότερα ο Νικηφόρος θα εξαπολύσει την μεγάλη του αντεπίθεση εναντίον των Βουλγάρων διαθέτοντας ένα καλά οργανωμένο στρατό. Ο Κρούμος αντιλαμβανόμενος τη σημασία που έδινε ο αυτοκράτορας στην εκστρατεία αυτή, προτείνει συνθηκολόγηση την οποία ο Νικηφόρος αρνείται, προχωρώντας έως την Πλίσκα, πρωτεύουσα των Βουλγάρων, την οποία και κατέστρεψε λεηλατώντας και τα ανάκτορα του ηγεμόνα.

 Σε αυτό το σημείο ο Νικηφόρος απορρίπτει και το δεύτερο αίτημα του Κρούμου για ειρήνευση, αποφασισμένος να αφανίσει οριστικά το Βουλγαρικό κράτος. Μετά από ένα κυνηγητό στα ορεινά της περιοχής, τον Ιούλιο, ο Βυζαντινός στρατός περικυκλώνεται στις ορεινές διαβάσεις, από τους πολεμιστές του Κρούμου και σφαγιάζεται μέχρι ενός. Στην μάχη θα πέσει και ο ίδιος ο αυτοκράτορας, το κρανίο του οποίου από δω και εις το εξής θα χρησιμοποιεί σαν δοχείο πόσης ο Βούλγαρος ηγεμόνας.

Τα παραπάνω γεγονότα ήταν ένα ουσιαστικό πλήγμα στο Βυζαντινό γόητρο καθώς ο Νικηφόρος ήταν ο δεύτερος αυτοκράτορας που φονεύεται από ‘’βαρβαρικό’’ χέρι μετά τον Ουάλη  τον 4ο αιώνα, όπου είχε σκοτωθεί στην μάχη εναντίον των Βησιγότθων. Η απρόσμενη αυτή επιτυχία οδήγησε τον Κρούμο σε μία άνευ ορίου επιδίωξη για νέες κατακτήσεις. Για τους Βυζαντινούς θα ξεκινούσε μία περίοδος ανασφάλειας. Ο Κρούμος θα συνέχιζε τις επεκτατικές επιχειρήσεις του μέχρι τον θάνατό του το 814, όταν και θα κληροδοτούσε στον διάδοχό του Ομουρτάγ, ένα κράτος που θα εκτεινόταν από τα Καρπάθια όροι έως την Ροδόπη και από τον Τισσό ποταμό ως τον Δνείστερο.

Η αδιαμφισβήτητη Βυζαντινή επιρροή στην Βαλκανική χερσόνησο ετίθετο υπό αμφισβήτηση, και αυτό ήταν κάτι που οι Βυζαντινοί δεν μπορούσαν να ανεχτούν. Η περίοδος που η αυτοκρατορία θα πρέπει να ‘’σωφρονίζει’’ τους γειτονικούς λαούς που κατοικούν στα Βαλκάνια, έχει αρχίσει, και κάθε φορά που θα καλείτε να το κάνει, θα της κοστίζει και σε χρήμα και σε ανθρώπινο δυναμικό.

Μερικά χρόνια αργότερα, το έτος 864 βαπτίζεται χριστιανός ο τότε Βούλγαρος ηγεμόνας Βόρης. Ο εκχριστιανισμός του όπως και σύσσωμος ο εκχριστιανισμός των Βουλγάρων συνέβη κάπως ‘’αναγκαστικά’’. Αρχικά ο Βόρης έστειλε πρέσβεις στους Φράγκους με σκοπό να ασπαστεί τον χριστιανισμό αλλά από χέρια ‘’δυτικά’’, κάτι το οποίο οι Βυζαντινοί δεν μπορούσαν να δεχτούν έτσι εύκολα.

 Η προσάρτηση ενός τόσο γειτονικού κράτους στην παπική σφαίρα επιρροής θα ήταν κάτι βλαβερό μακροπρόθεσμα, έτσι λοιπόν η Βυζαντινή κυβέρνηση δρα αστραπιαία στέλνοντας στρατεύματα στα Βυζαντινοβουλγαρικά σύνορα, και τον αυτοκρατορικό στόλο στα Βουλγαρικά παράλια. Αυτή η επίδειξη ισχύος πέτυχε τους στόχους της.

Ο Βόρης θα βαπτιστεί χριστιανός και μάλιστα με ανάδοχο τον ίδιο τον αυτοκράτορα Μιχαήλ όπου θα του δώσει και το όνομά του. Αμέσως μετά η ‘’Βυζαντινή’’ εκκλησία θα επιφορτιστεί με τον εκχριστιανισμό όλου του Βουλγαρικού λαού και φυσικά με την οργάνωση της νέας Βουλγαρικής εκκλησίας.

Το Βυζάντιο και η ανατολική εκκλησία  είχαν πετύχει μια ιδιαίτερα σημαντική νίκη, καταφέρνοντας να αποσπάσουν την τελευταία στιγμή από τα χέρια του Πάπα ένα λάφυρο που θα τους εξασφάλιζε μία κάποια ελευθερία κινήσεων σε πολιτικό και στρατιωτικό επίπεδο. Μην συμπεράνετε βέβαια ότι μετά από τα παραπάνω, οι σχέσεις του Βυζαντίου με τη Βουλγαρία ήταν αρμονικές, μάλλον το αντίθετο θα έλεγε κανείς. Για τον ίδιο τον Βουλγαρικό λαό ο εκχριστιανισμός είχε πολλαπλά οφέλη σε πολιτιστικό επίπεδο αλλά και στην διαδικασία φυλετικής ενοποίησης όπου επιδίωκε ο Βόρης – Μιχαήλ. Το αναδυόμενο αυτό Βαλκανικό κράτος σταδιακά θα εκσλαβιζόταν πλήρως.

Βασική επιδίωξη της αυτοκρατορίας ήταν ο άμεσος έλεγχος της Βουλγαρικής εκκλησίας από το πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως κάτι το οποίο ο Βόρης δεν επιθυμούσε καθώς ήθελε αυτονομία και ξεχωριστό πατριαρχείο για την εκκλησία της χώρας του. Μετά την άρνηση των Βυζαντινών, θα στραφεί προς τη Ρώμη και τον πάπα, ο οποίος μετά χαράς θα έβλεπε τους Βούλγαρους να απογαλακτίζονται από την Βυζαντινή σφαίρα επιρροής, μόλις όμως ο Βόρης κατάλαβε ότι ούτε ο εναγκαλισμός με τη Ρώμη θα του επέτρεπε να πετύχει τους στόχους του, διέκοψε το φλέρτ, χαρίζοντας ανακούφιση στον αυτοκράτορα και τον πατριάρχη στην Κωνσταντινούπολη.

Ένας από τους βασικούς λόγους του μετέπειτα μεγάλου σχίσματος των δύο εκκλησιών ( δυτικής και ανατολικής ) ήταν οι εκχριστιανισμοί και κατ’ επέκταση οι σφαίρες επιρροής που η καθεμία επιφύλασσε για τον εαυτό της, ιδίως όσον αφορά τον εκχριστιανισμό των Σλάβων αλλά και τα πρωτεία φυσικά, καλύτερα όμως αυτά να μας απασχολήσουν σε άλλο άρθρο.

Μην παραλείπετε ότι βρισκόμαστε σε μία εποχή όπου η θρησκεία είναι αναπόσπαστο κομμάτι της κοινωνικής και πολιτικής ζωής. Όση ισχύ είχε ο αυτοκράτορας σε πολιτικό επίπεδο άλλη τόση είχε και ο πατριάρχης σε θρησκευτικό και η σύμπραξη αυτών των δύο μπορούσε να προσδώσει απόλυτη νομιμότητα σε οποιαδήποτε ενέργεια στα μάτια του λαού.

Για το Βυζάντιο, οι εκχριστιανισμοί στην Βαλκανική ήταν ένα μεγάλο στοίχημα που εν πολλοίς κερδήθηκε, χωρίς πάντα να είχε τα επιθυμητά αποτελέσματα. Η ομοιογένεια και η πολιτιστική άνθηση που επέφεραν, στους λαούς που επηρέασε η Βυζαντινή κοσμική και θρησκευτική αντίληψη, είχε και τα ‘’αρνητικά’’ της.

Η Βυζαντινή πρωτοκαθεδρία από εδώ και εις το εξής, θα γινόταν όλο και πιο αμφισβητήσιμη, καθώς το γόητρο και η αυτοπεποίθηση των Βούλγαρων αλλά και των Σλάβων εν συνεχεία, ιδίως των Σέρβων, θα προκαλούσε προστριβές και θα έφερνε το Βυζάντιο σε δύσκολη θέση κατά καιρούς. Μετά από ένα σημείο και μετά, οι Βαλκανικοί λαοί θα ήταν εντελώς ανεξέλεγκτοι ως προς την επιρροή που θα τους ασκούσε το Βυζάντιο.

Το σημείο όπου η αυτοκρατορία θα εκπέσει τόσο ώστε να θεωρείτε δευτερεύουσα δύναμη αργεί ακόμα. Μέχρι τότε οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες θα δώσουν αναρίθμητες πολιτικές και στρατιωτικές μάχες επιβίωσης, προσπαθώντας να ανασυστήσουν κάτι το οποίο είχε χαθεί από καιρό. Η μοίρα τους παρ’ όλα αυτά, θα τους επέβαλλε να μάχονται σχεδόν πάντα σε δύο μέτωπα…ανατολή και δύση.

Μέσα από τη χιλιόχρονη και, ιστορία της, η Βυζαντινή αυτοκρατορία έδωσε ένα άνισο και ανελέητο αγώνα επιβίωσης με το χρόνο αλλά και με τον ίδιο της τον εαυτό, που συχνά δημιουργούσε περισσότερα προβλήματα από το χρόνο.

Δεν είναι ώρα να αναφερθώ στο κατά πόσο αυτός ο κόσμος επηρέασε βαθιά τον ανατέλλοντα δυτικό κόσμο, ίσως κάποια άλλη στιγμή, κάνουμε μία στάση κάπου αλλού, με σκοπό να αποδείξουμε πόσα οφείλουν στο Βυζάντιο οι ‘’δυτικοί’’, που σαν αντάλλαγμα του έδωσαν ένα όνομα που δεν του άρμοζε ποτέ…

Χάρης Φιλιππάκης