Την προηγούμενη εβδομάδα αναφερθήκαμε, εκτός των άλλων, και στην επιλογή του Αριστοτέλη να διδάξει τον Αλέξανδρο τα ομηρικά έπη. Πού να ξερε …
Ο μικρός Αλέξανδρος μεγάλωσε και έγινε Μέγας, αλλά δεν ξέχασε ποτέ τους ομηρικούς ήρωες και κυρίως τον Αχιλλέα.
Ο Μακεδόνας βασιλιάς ταυτίστηκε τόσο πολύ με τον Αχιλλέα, ώστε να υιοθετήσει τα περισσότερα διακριτικά γνωρίσματα του συγκεκριμένου ήρωα, όπως η αγάπη για τη φιλία και την πρωτιά στη μάχη, και η προθυμία να διακριθεί μέσα από πολεμικά κατορθώματα ακόμη και με τίμημα τον θάνατο σε νεαρή ηλικία προκειμένου να κερδίσει την πολυπόθητη υστεροφημία.
Μάλιστα, στην αρχή της εκστρατείας εναντίον της Περσίας ο Αλέξανδρος προέβη σε μια σειρά οιονεί τελετουργικών επισκέψεων στα σημαντικότερα μνημεία του Τρωικού πολέμου: Πραγματοποίησε θυσία στον τάφο του Πρωτεσίλαου, του πρώτου, σύμφωνα με τον Όμηρο, Έλληνα που πάτησε πρώτος στο Ίλιον· επισκέφτηκε την Τροία και αντάλλαξε τον δικό του οπλισμό με ορισμένα υπολείμματα ομηρικών όπλων τα οποία παρέμεναν ως αφιερώματα στην πόλη.
Μάλιστα, οι πηγές μάς πληροφορούν ότι οι ακόλουθοι του Αλέξανδρου έφεραν σε κάθε μάχη αυτά τα όπλα, προσδίδοντας με αυτόν τον τρόπο ομηρικό περιεχόμενο στα ιμπεριαλιστικά επιτεύγματα του βασιλιά· θυσίες πραγματοποιήθηκαν και στον τάφο του βασιλιά Πρίαμου, του Αχιλλέα, ενώ ο φίλος του Αλέξανδρου Ηφαιστίωνας θυσίασε, λένε, και αυτός στον φίλο του Αχιλλέα Πάτροκλο.
Ο Αλέξανδρος, λοιπόν, αυτοπαρουσιαζόταν ως ο νέος Αχιλλέας, ο Ηφαιστίωνας ως ο νέος Πάτροκλος, και οι Μακεδόνες ως οι νέοι Αχαιοί. Μετά από τέσσερις αιώνες, ο Αρριανός, η πιο αξιόπιστη πηγή που διαθέτουμε για τη δράση του Αλέξανδρου, εξομολογείται προγραμματικά στο προοίμιο του έργου του Ανάβαση Αλεξάνδρου τη φιλοδοξία του να εξυμνήσει μέσα από την αφήγησή του τα κατορθώματα του Αλέξανδρου, όπως ο Όμηρος χάρισε αιώνια δόξα στον Αχιλλέα.
Με άλλα λόγια, στον βωμό της προπαγάνδας εξωραϊσμού του Μακεδονικού επεκτατισμού, εκτός από τα τετράποδα (κατσίκια, ταύρους), θυσιάστηκε και η ιστοριογραφική εγκυρότητα.
Και για να είμαστε και δίκαιοι με τον Αρριανό, η ευθύνη δεν βαραίνει αυτόν μόνο· ήδη τέσσερις αιώνες πριν, ο Αλέξανδρος είχε φροντίσει να δασκαλέψει – ή μάλλον να επιβάλει – στους ‘’ιστορικούς’’ που τον ακολουθούσαν στην εκστρατεία (Καλλισθένη κ.α.) να επενδύουν με ομηρικές αποχρώσεις τις αποφάσεις και τα κατορθώματά του.
Η εμμονή αυτή με τον ομηρικό κόσμο βρίσκεται σε στενή σύνδεση και με την άποψη που έχουμε σήμερα για τη μάχη στον Γρανικό ποταμό του 334 π.Χ. Η συγκεκριμένη σύγκρουση δεν συγκαταλέγεται στα επιτεύγματα πολεμικής τακτικής του Αλέξανδρου, όπως οι μάχες στην Ισσό και τα Γαυγάμηλα. Οι Μακεδόνες απλώς πέρασαν το ποτάμι στην απέναντι όχθη του οποίου τους περίμεναν οι Πέρσες.
Μάλιστα, ο Αλέξανδρος στη δεξιά πτέρυγα του μακεδονικού στρατού δεν επετέθη πρώτος αλλά διέταξε να προηγηθούν ο Αμύντας με τους πολεμιστές του. Αφού το στρατιωτικό σώμα υπό την ηγεσία του Αμύντα απορρόφησε το πρώτο κύμα αντίστασης των Περσών, ο βασιλιάς ακολούθησε. Αντίθετα, ο Αρριανός, ο Πλούταρχος και ο Διόδωρος ο Σικελός, οι κύριες πηγές μας για αυτή τη μάχη, παρουσιάζουν τον Αλέξανδρο να μάχεται σαν ομηρικός «πρόμος» (πρωτοστάτης στη μάχη). Παράλληλα, συνθέτουν το μεγαλύτερο μέρος της αφήγησής τους ως μια αριστεία του Αλέξανδρου, ως μια σειρά δηλαδή από μονομαχίες του βασιλιά με Πέρσες αντιπάλους.
Απόγειο παραποίησης αποτελεί η μαρτυρία του Αρριανού ότι κατά τη διάρκεια της μάχης ο Αλέξανδρος βγήκε πιο μπροστά από τη γραμμή των Ελλήνων και μονομάχησε με τον Πέρση Μιθριδάτη, ο οποίος και αυτός είχε ξεχωρίσει μπροστά από τη γραμμή του Περσικού ιππικού.
Η πληροφορία έχει προκαλέσει μεγάλο πονοκέφαλο στους σύγχρονους ιστορικούς (Bosworth κ.α.), οι οποίοι δικαιολογημένα απορούν πώς είναι δυνατόν σε ένα άναρχο πεδίο μάχης πάνω στην όχθη του ποταμού λόγω του συνωστισμού των αλόγων και των πολεμιστών να μπόρεσαν αυτοί οι δύο να ξεχωρίσουν από τους υπόλοιπους και να βρουν τον χρόνο και τον χώρο ανάμεσα στις δύο αντίπαλες παρατάξεις να μονομαχήσουν!
Ωστόσο, επαναλαμβάνουμε, δεν ευθύνονται μόνο οι κατά πολύ μεταγενέστεροι του Αλέξανδρου Αρριανός, Πλούταρχος και Διόδωρος.
Ο σύντροφος του βασιλιά, Καλλισθένης, ήταν κατά πάσα πιθανότητα αυτός που κατέγραψε, ή μάλλον εμπνεύστηκε, όλα τα παραπάνω.
Κι όταν και ο ίδιος άρχισε να αντιτίθεται στον Αλέξανδρο (συμπεριλαμβανομένης και της απόφασης του βασιλιά να τον προσκυνούν ως θεό) και να του φωνάζει «δεν είσαι θεός, αλλά σε μένα χρωστάς τη φήμη σου» , οδηγήθηκε από τον Αλέξανδρο στη φυλακή (327 π.Χ.), όπου λίγο μετά τον βρήκε ο θάνατος.
Μικρό το κακό: Ουδείς, και δη κόλαξ, αναντικατάστατος.
Βασίλης Λιοτσάκης
Leave a Reply