Είναι 12 Απριλίου του 1861. Βρισκόμαστε στην Νότια Καρολίνα των ΗΠΑ. ‘’Είμαστε θεατές’’ ενός φαινομενικά ασήμαντου διαπληκτισμού για την παράδοση ενός οχυρού μέσα στα βάθη του Αμερικάνικου νότου. Είναι το οχυρό Σάμτερ. Οι νότιοι ζητούν από τη φρουρά του οχυρού να το παραδώσει στη δικαιοδοσία τους και να αποχωρίσει. Η φρουρά αυτή είναι φρουρά των ηνωμένων πολιτειών και όχι απλά των βόρειων. Οι πολιτείες τυπικά ακόμα είναι ενωμένες.
Η φρουρά λοιπόν αρνείται κατόπιν εντολής της κυβέρνησης, να παραδώσει το φρούριο στους νότιους, ακολουθεί μια άνευ σημασίας μικροένταση και τελικά η φρουρά αναγκάζεται να αποχωρίσει και να παραδώσει το Σάμτερ στα χέρια των νοτίων. Αυτό το αναίμακτο γεγονός θα είναι η αφορμή για να ξεκινήσει ένας από τους πιο αιματοβαμμένους εμφύλιους πολέμους που γνώρισε η ανθρωπότητα. Η εισαγωγή μας ήταν κάπως απότομη, αλλά συνήθως τέτοιοι πόλεμοι ξεκινούν από σχεδόν αστείες αφορμές όπως η παραπάνω.
Οι εποχές αυτές είναι ταραγμένες για τις ΗΠΑ οι οποίες βρίσκονται σε μία φάση οικοδόμησης θα μπορούσαμε να πούμε. Δεν είναι σε καμία περίπτωση η υπερδύναμη του 20ου αιώνα που έχουμε όλοι στο μυαλό μας. Απέχει πολύ απ’ αυτό. Είναι μια σχετικά νεοϊδρυόμενη δημοκρατία που δεν μετρά πάνω από 70 χρόνια ζωής, ενώ εδαφικά ήταν όπως ακριβώς είναι και σήμερα που μιλάμε. Οι πολιτείες της δύσης ειδικά ήταν υπό διαμόρφωση αυτή την περίοδο.
Έξι μήνες περίπου πριν το παραπάνω περιστατικό, πρόεδρος των ΗΠΑ είχε εκλεγεί ένα υπέρμαχος της κατάργησης της δουλείας. Ήταν ο Αβραάμ Λίνκολν. Μετά από αυτή την εκλογή λοιπόν, επτά από τις βασικές πολιτείες του νότου, δηλώνουν ότι αποχωρούν από την ένωση με σκοπό να σχηματίσουν άλλη πολιτική οντότητα, τις συνομοσπονδιακές πολιτείες.
Η κυβέρνηση των ΗΠΑ και ο Λίνκολν προσωπικά συνειδητοποιούν ότι η τόσο ζωτική για την ύπαρξη των ηνωμένων πολιτειών ένωση, έχει διαρραγεί και πρέπει να επανακτηθεί με κάθε κόστος. Πως θα γινόταν αυτό; Μα φυσικά με το να ‘’συμμορφωθούν’’ οι επιρρεπείς στις αποσχιστικές τάσεις νότιοι. Δεν έπρεπε όμως σε καμία περίπτωση να ξεκινήσει αυτή η "συμμόρφωση" με υπαιτιότητα των βόρειων και αυτό το ξέρει καλά ο Λίνκολν. Να τι επαναλαμβάνεται στην ιστορία. Οι τρόποι άσκησης της πολιτικής όχι όμως και τα ίδια τα γεγονότα. Θυμηθείτε που έπρεπε να γίνει αυτός ο πολιτικός ελιγμός. Το έχουμε αναφέρει σε παλαιότερο άρθρο.
Ας επανέλθουμε όμως στο θέμα της δουλείας, διότι είναι το κλειδί για την ερμηνεία του εμφυλίου αυτού. Σε κάποιες πολιτείες του βορρά είχε καταργηθεί ήδη η δουλεία σε άλλες όχι. Ο νότος στην πλειονότητα του διατηρούσε τον θεσμό αυτό με αποτέλεσμα να επικρατεί πάντα ένταση για το ζήτημα. Για τους πλούσιους ιδιοκτήτες φυτειών του νότου θα ήταν ιδιαίτερα επιζήμια η κατάργηση της δουλείας για ευνόητους λόγους. Οι βόρειοι όμως δεν μπορούσαν να ανεχτούν τέτοιο θεσμό ούτε στο νότο ούτε στις υπό διαμόρφωση πολιτείες. Ο ανταγωνισμός και η αντιπάθεια βορρά και νότου συνεχώς αυξανόταν και για οικονομικούς λόγους όπως π.χ το οικονομικό μοντέλο διακυβέρνησης που επικροτούσε ο καθένας. Ο βορράς υποστήριζε μια πιο προστατευτική οικονομία με σκοπό την ανάπτυξη της εγχώριας βιομηχανίας ενώ ο νότος υποστήριζε πιο ελεύθερα συστήματα συναλλαγών χωρίς έντονες παρεμβάσεις από το κράτος.
Βλέπετε η διαφορά πεποιθήσεων που συχνά προκύπτει από τα αντικρουόμενα συμφέροντα είναι ο βασικός λόγος που διαλύονται τέτοιες ενώσεις. Το να τις κρατήσεις συμπαγείς και ενωμένες απαιτεί ιδιαίτερη αυστηρότητα, κόπο και δύσκολες αποφάσεις που συχνά δυσαρεστούν. Συνήθως όσοι φεύγουν κατανοούν αργότερα το λάθος τους, είτε είναι ισχυροί είτε ανίσχυροι.
Παρ’ όλα αυτά εδώ το σημαντικότερο ρόλο διαδραμάτισε το ζήτημα της δουλείας. Οι νότιοι βλέποντας να κάθεται στην προεδρική καρέκλα ένας πολέμιος της, θορυβήθηκαν ιδιαίτερα και έτσι πάτησαν το κουμπί της εκτόξευσης από την ένωση.
Ο Λίνκολν είναι αυτός που παίρνει πάνω του την έναρξη του εμφυλίου, γνωρίζοντας καλά τι σημαίνει η ενότητα για την ευημερία των βορείων και όχι μόνο. Όπως είπαμε παραπάνω το φρούριο Σάμτερ ήταν άνευ σημασίας για τους βόρειους καθώς βρισκόταν στα βάθη του νότου σε μία περιοχή όπου δεν μπορούσαν σε καμία περίπτωση να ελέγξουν οι βόρειοι. Παρ’ όλα αυτά κατόπιν εντολής της κυβέρνησης των ΗΠΑ, το φρούριο δεν παραδόθηκε αμέσως γιατί έπρεπε να τονισθεί ότι τον έλεγχο του έχουν ακόμα οι ηνωμένες πολιτείες και όχι ο αποσχισμένος νότος. Με την εμμονή των νότιων να το καταλάβουν δίνετε ουσιαστικά στον Λίνκολν η αφορμή που έψαχνε για να κηρύξει με υπαιτιότητα των νοτίων τον πόλεμο εναντίον τους.
Ο πόλεμος ξεκινάει τον Απρίλη του 1861 από τους νότιους και τελείωσε το 1865 με την ολοκληρωτική ήττα των νοτίων και την παράδοση τους. Δεν θα αναφερθώ όπως ξέρετε σε μάχες, είναι κάτι που βαριέμαι πάρα πολύ. Το μόνο που θα πω είναι ότι το περιστατικό στο φρούριο Σάμτερ που σήμανε την έναρξη του πολέμου, έμοιαζε με καυγά νηπίων σε σχέση με τα όσα επακολούθησαν αυτά τα τέσσερα χρόνια.
Θα σας αναφέρω μόνο τον αριθμό των νεκρών και από τις δύο πλευρές και θα καταλάβετε νομίζω το μέγεθος αυτής της σύγκρουσης… 600.000 +.
Θα σας αναφέρω μόνο τον αριθμό των νεκρών και από τις δύο πλευρές και θα καταλάβετε νομίζω το μέγεθος αυτής της σύγκρουσης… 600.000 +.
Ο Αμερικανικός εμφύλιος παρά τις τεράστιες απώλειες σε ανθρώπινο δυναμικό και σε οικονομικό επίπεδο φυσικά, λειτούργησε μάλλον θετικά για την μετέπειτα πορεία των ΗΠΑ. Πρώτον η ένωση πλέον ήταν αδιαμφισβήτητη, γεγονός που έδινε μεγάλη δυναμική στην Αμερικανική οικονομία, και παρά το ότι ο νότος καταστράφηκε σε μεγάλο βαθμό, η ανοικοδόμηση του έγινε σχετικά γρήγορα. Δεύτερον, καταργήθηκε η δουλεία με συνταγματική τροπολογία. Μεγάλο αρνητικό ήταν το βαθύ μίσος που εκτράφηκε στις ψυχές των νοτίων για τους βόρειους. Στις 14 Απριλίου του 1865 δολοφονείται ο πρόεδρος Λίνκολν από κάποιο ένθερμο υποστηρικτή των συνομοσπονδιακών.
Μάλλον κάπως έτσι εκτονώθηκε ένα μέρος του μίσους που φώλιαζε στις ψυχές των νοτίων για καιρό. Αυτός ο διχασμός δεν εξαφανίστηκε εν μία νυκτί από την Αμερικάνικη κοινωνία. Αυτό πουν τον βοήθησε να εξασθενήσει σταδιακά ήταν μάλλον η ραγδαία ανάπτυξη που γνώρισε η χώρα κυρίως από τις αρχές του 20ου αιώνα και μετά. Και φυσικά το τεράστιο κύμα μεταναστών που εγκαταστάθηκε ιδίως κατά τις πρώτες δεκαετίες του αιώνα αυτού.
Η πολυπολιτισμικότητα νομίζω ήταν το φάρμακο που απάλυνε τα μίση του διχασμού. Μια νέα φουρνιά Αμερικανών πολιτών θα γεννιόταν, γενιά η οποία μπορεί να μην ήξερε καν, ότι σ’ αυτή τη χώρα πριν κάποιες δεκαετίες βόρειοι και νότιοι αλληλοσκοτώνονταν. Οι μετανάστες που ήδη από το 1867 έφταναν στις όχθες της Αμερικής, αύξησαν με γοργούς ρυθμούς τον πληθυσμό των ΗΠΑ και κατ’ επέκταση και την οικονομική δραστηριότητα. Κατά την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα, η ανάπτυξη ακολουθεί σταθερή πορεία και δίνει την δυνατότητα σ’ αυτή τη χώρα να αρχίσει να σκέφτεται μια πιο ιμπεριαλιστική πολιτική. Μια πολιτική που θα ανταγωνίζεται εκείνη των ‘’γεννητόρων’’ της.
Κάθε μεγάλη δύναμη όπως συνηθίζουμε να τις λέμε, άσκησε άλλης μορφής επεκτατική πολιτική. Για παράδειγμα οι Βρετανοί, οι Γάλλοι, οι Ιταλοί, χρησιμοποίησαν κατά κόρον το αποικιακό μοντέλο ενώ οι Γερμανοί δεν μπήκαν ποτέ σ’ αυτή την διαδικασία. Ο Μπίσμαρκ, αυτός ο άκαμπτος Πρώσος, δεν πίστεψε ποτέ στις αποικίες. Άρα ο Γερμανικός επεκτατισμός έπρεπε με κάποιο άλλο τρόπο να εκδηλωθεί, και εκδηλώθηκε με τον χειρότερο και μάλιστα δύο φορές κατά την νεότερη και σύγχρονη εποχή. Μπαίνουμε σε θάλασσες φουρτουνιασμένες όμως και δεν είναι ώρα. Ο Γερμανικός επεκτατισμός παρουσιάζει ενδιαφέρον, όπως και ο Βρετανικός, οπότε καλό θα ήταν να μας απασχολήσουν σε ένα άρθρο όλο δικό τους.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι βλαστός ανάπτυξης της ιδιόμορφης αυτής χώρα ήταν οι δυτικοευρωπαίοι και ειδικά οι Βρετανοί. Έτσι εξηγείται και η μακρόπνοη πολιτική που ακολούθησαν οι πολιτικές ηγεσίες της. Βέβαια κατά τον αιώνα αυτόν, η οικονομική δύναμη των ΗΠΑ δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να συγκριθεί με εκείνη των ‘’εξαδέλφων’’ τους Βρετανών. Παρ’ όλα αυτά οι βάσεις έχουν ήδη τεθεί και μία από αυτές είναι η τελεσίδικη πλέον ένωση των πολιτειών. Τονίζω και πάλι…η ένωση αυτή ήταν ζήτημα ύψιστης σημασίας για όλες τις πολιτείες και ιδίως για τις πιο αδύναμες. Αυτές οι τελευταίες ήταν κατά κάποιο τρόπο εξαρτημένες από τις πιο ανεπτυγμένες.
Εδώ θα χρησιμοποιήσω μια φράση που έχω ακούσει από τα χείλη του Παύλου Τσίμα, αλλά αδυνατώ να θυμηθώ την πατρότητα της. ‘’Συνήθως τέτοιες ενώσεις δεν χαλάνε ποτέ από τους αδύναμους κρίκους της αλυσίδας, αλλά από τους δυνατούς’’. Αυτοί που επιθυμούν περισσότερο το σπάσιμο της, είναι οι δυνατοί κρίκοι, κι αυτό γιατί δεν θέλουν να σκοτίζονται για τους αδύναμους, οι οποίοι συνήθως βρίσκονται στην ουρά και τραβούν προς τα πίσω το κάρο. Αυτή την βραδυπορία είναι που δεν ανέχονται οι δυνατοί. Οι αδύναμοι με τον ένα η με τον άλλο τρόπο γνωρίζουν ότι η παραμονή τους σε ασφαλή ‘’συμμαχικά’’ λιμάνια είναι ζήτημα επιβίωσης. ‘’Με τον ένα η με τον άλλο τρόπο’’.
Όταν είσαι ένα πεινασμένο ποντικάκι που αναζητά εναγωνίως τροφή και βρίσκεσαι στον δρόμο ενός κοπαδιού από βουβάλια, κάλο θα ήταν μέχρι να μπορέσεις να ορθοποδήσεις να ανέβεις στην πλάτη ενός βουβαλιού και να προσπαθήσεις να εξασφαλίσεις τη συμμαχία του μέχρι να περάσει η ‘’μπόρα’’. Ξεφύγαμε πάλι όμως. Μπορεί να σας φαίνονται ασύνδετα όλα αυτά αλλά δεν είναι. Τις συνδέσεις θα πρέπει να τις κάνετε εσείς.
Ο Αμερικανικός εμφύλιος έγινε, γιατί ο Βόρειοι γνώριζαν καλά ότι είναι αλλιώς να είναι μόνοι τους και αλλιώς να είναι ενωμένοι με τους δύστροπους και σχετικά πιο απαίδευτους νότιους. Οι νότιοι πάλι πίστεψαν ότι μπορούν και μόνοι τους, αφού δεν τους επιτρέπουν να εκμεταλλεύονται μαύρους. Η συνέχεια και η πορεία των ΗΠΑ νομίζω δικαιώνει τους ενωτικούς παρά τους ανθενωτικούς και σε αυτή την περίπτωση.
Για έναν αδύναμο η συμμαχία είναι κανόνας, μέχρι να μπορέσει να σταθεί στα πόδια του. Από κει και μετά βλέπει. Ο δυνατός δεν έχει ανάγκη τόσο τους αδύναμους αλλά περισσότερο τους υπόλοιπους δυνατούς. Τι γίνεται όμως όταν ο αδύναμος υπερεκτιμά τις δυνατότητες του; Έρχεται ένας δυνατός να του θυμίσει τη θέση του.
Να θυμάστε…οι λεονταρισμοί είναι για τα λιοντάρια, και μάλιστα όχι για όλα. Για τα υπόλοιπα είδη η επιβίωση έρχεται με άλλο τρόπο.
Χάρης Φιλιππάκης
Leave a Reply