Όταν ήμουν φοιτητής είχα κάνει (εν έτει 1981) μια σεμιναριακή εργασία στη Φιλοσοφική Σχολή με θέμα “Γιατί αποτυγχάνει κάθε εκπαιδευτική μεταρρύθμιση στην Ελλάδα”. Θυμάμαι ότι στα αίτια αυτής της χρόνιας αποτυχίας είχα συγκαταλέξει την αρχαιοπληξία, καθώς και την εξαρτησιακή σχέση του ΥΠΕΠΘ προς την Εκκλησία. Επίσης, είχα εντοπίσει, ως φοιτητής τότε, την εσφαλμένη αντιγραφή και μεταφορά ξένων εκπαιδευτικών συστημάτων στα ελληνικά πράγματα.
Τώρα ξανακοιτάζω αυτήν την εργασία, μετά από τριάντα επτά χρόνια, και παραμένει τόσο επίκαιρη όσο ήταν τότε. Τίποτε δεν έχει αλλάξει. Όλα διατηρούν ακραιφνείς τις νοσηρές δομές τους, το ΥΠΕΠΘ μετονομάστηκε κατά καιρούς σε Υπουργείο Παιδείας, Πολιτισμού, Διαρκούς Μάθησης και άλλες αρλούμπες, χωρίς βεβαίως ποτέ να αποβάλει τον βασικό του χαρακτηρισμό ως Υπουργείου Θρησκευμάτων! Ποια λογική το διέπει αυτό; Ουδεμία, πλην της λογικής του Αγιατολάχ Χομεϊνί! Αλλά αφήνω εδώ αυτό το καυτό ζήτημα της ανάμειξης της εκκλησίας στα κοσμικά, πολιτικά και πολιτιστικά πράγματα του τόπου, γιατί είναι τεράστιο και χρήζει εκτενούς τεκμηρίωσης. Επιπλέον, δε, συνιστά ιδεολογική τοποθέτηση και δεν είναι εδώ το κατάλληλο σημείο για κάτι τέτοιο. Για πιο συγκεκριμένα θέματα νομίζω εξουσιοδοτούμαι, μετά από τριάντα σχεδόν χρόνια στην εκπαίδευση, να τοποθετηθώ.
Αυτό που πρωτίστως με εξοργίζει είναι ότι οι “μεταρρυθμίσεις” γίνονται εν μια νυκτί, χωρίς να λαμβάνεται ουδενός η άποψη υπ’όψιν. Με άνωθεν επιβεβλημένο τρόπο.
Σε ποιον πουλάτε, κύριοι, το επιχείρημα περί “μεταρρυθμίσεως”; Ποιο είναι το γενικό σας σχέδιο και ο βαθύτερος άξονας που θα ολοκληρώσει, αύριο μεθαύριο, όλο αυτό το εγχείρημα προχειρότητος;
Ξέρουμε όλοι ότι η κακοδαιμονία συνίσταται στα απολυτως πολιτικά κριτήρια της επιλογής του Υπουργού Παιδείας και στο αδιαμφισβήτητο γεγονός πως επικρατεί υπαλληλική νοοτροπία στο υπουργείο αυτό. Στην αρχή είχε ανακοινωθεί η πολυπόθητη αποκοπή του Λυκείου από τη διαδικασία των εξετάσεων εισαγωγής στα Πανεπιστήμια. Όλοι χαρήκαμε χωρίς να υπολογίζουμε τον ξενοδόχο, που είναι η πολιτική βούληση που προϋποτίθεται για να υλοποιηθεί κάτι τέτοιο. Και πολιτική βούληση ή σθένος ή τόλμη δεν υπάρχει, πόσω μάλλον πρωτοτυπία και επιστημονική επάρκεια! Πάει λοιπόν, για μιαν ακόμη φορά, περίπατο το όνειρο για αυτονόμηση του Λυκείου από τις οδυνηρές για τον ψυχισμό των μαθητών Πανελλήνιες Εξετάσεις! Το μαρτύριο συνεχίζεται ες αεί!
Και περνάμε στο αμέσως επόμενο ζήτημα, των “ευκαιριακών” και “προσωρινών” και “μεταβατικών” αλλαγών στα δυσλειτουργικά πλαίσια του υπάρχοντος μοντέλου… Πρώτον: αθλιότητες στον τρόπο βαθμολόγησης που επιβαρύνουν τον εκπαιδευτικό με ευθύνες που ΔΕΝ ΘΕΛΕΙ! Δεύτερον: αθλιότητες στον τρόπο επιλογής της ύλης, στον τρόπο επιλογής των συγγραφέων των σχολικών εγχειριδίων, στον τρόπο και στον χρόνο ανακοίνωσης των “νέων μέτρων” στα σχολεία. Ο εκπαιδευτικός θεωρείται εκτελεστικό όργανο, όχι επιστήμων που ελέγχει το παρεχόμενο μορφωτικό αγαθό ή καθορίζει το πλαίσιο και το ήθος του μαθήματός του. Όλα ελέγχονται με ένα κωλόχαρτο που έρχεται κάθε τρεις και μία και όπου καλείσαι να αναγράφεις ως ηλίθιος τη σελίδα του βιβλίου που έχεις καταφέρει να προσεγγίσεις μέσα στον προσφερόμενο χρόνο, σαν να σε χρονομετρούν κάποιοι υπαλληλίσκοι εκ των άνω. Ως πειθήνιο όργανο ή φερέφωνο, καλείσαι να αναπαράγεις κείμενα και πηγές και τρόπους διδαχής που ΔΕΝ συμμερίζεσαι. Τραγικό!
Αμέσως έρχομαι στο φλέγον ζήτημα της Θεωρητικής Κατεύθυνσης, που από φέτος και στο εξής (φαντάζομαι μέχρι τις προσεχείς εκλογές) παίρνει συγκεκριμένη μορφή, αδιανόητα πρόχειρη και αδιανόητα μη λειτουργική…..Γνωρίζω από πρώτο χέρι ότι το αρχικό σχέδιο για την Θεωρητική Κατεύθυνση της Γ’ Λυκείου ήταν να αντικατασταθούν τα Λατινικά με Φιλοσοφία. Ούτε αυτό το έβρισκα λογικό, βεβαίως. Γιατί να μην κόψουν τελείως τα Θρησκευτικά ή κάποια άλλα άχρηστα μαθήματα και να προσθέσουν Φιλοσοφία και Κοινωνιολογία και χίλια δυο άλλα; Για να μην τους κοστίσει σε διδακτικό προσωπικό. Και η λήψη αποφάσεων γίνεται με συγκαιριακά, ευτελή, βραχυπρόθεσμα και κοντόφθαλμα κριτήρια.
Ο προγραμματισμός του περιεχομένου των σπουδών επιβάλλεται από τους πάνω προς τη βάση των εκπαιδευτικών με αυταρχικό και απόλυτα περιοριστικό τρόπο. Διαρκώς αναπαράγεται η λογική της απομνημόνευσης, που ισχύει τόσο για τα Λατινικά, όσο και για την Ιστορία και την Κοινωνιολογία. Έχουμε φτάσει στο σημείο τα Αρχαία, συγκρινόμενα με όλα τα άλλα αντικείμενα, να θεωρούνται από εμάς τους εκπαιδευτικούς μάθημα όξυνσης της κρίσης, επειδή όντως η σύνταξή τους διέπεται από μαθηματική λογική. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως η κρίση πράγματι οξύνεται, και μάλιστα υπό την πίεση των εξετάσεων που εξωθεί τους γονείς να στέλνουν σώνει και καλά στα φροντιστήρια τα παιδιά τους, αγνοώντας και υποβαθμίζοντας το δημόσιο σχολείο. Ρώτησε κανείς τους εκπαιδευτικούς αν αναλαμβάνουν την ευθύνη να διδάξουν το κάθε αντικείμενο με τόση επάρκεια ώστε οι υποψήφιοι να νιώσουν ασφαλείς λίγο πριν τις εξετάσεις; Αν τους ρωτήσει θα λάβει την απάντηση ότι την αναλαμβάνουν, και με το παραπάνω!
Ρωτήστε, κύριε Υπουργέ (εκάστοτε κύριε Υπουργέ, εννοώ…) τους μαθητές μας που δεν είχαν λεφτά να πάνε στο φροντιστήριο και “ακούμπησαν” κυριολεκτικά πάνω μας, και νομίζω τους βγάλαμε ασπροπρόσωπους. Αυτά περί “ανεπάρκειας” του δημόσιου σχολείου στο θέμα της προετοιμασίας των υποψηφίων τα ακούω βερεσέ! Όλοι μας είμαστε σε θέση να προλάβουμε το κακό του φροντιστηρίου, κάνοντας σωστά το μάθημά μας.
Πάρα πολλοί ανάμεσά μας είναι υπερπροσοντούχοι για τα δεδομένα της Μέσης Εκπαίδευσης, με πτυχία και μεταπτυχιακά και διδακτορικά και σεμινάρια και παρουσιάσεις σε συνέδρια και γλωσσομάθεια και πολλή πολλή πολλή πείρα ετών . Το γνωρίζει αυτό ο κάθε ημιμαθής υπουργός Παιδείας; Το γνωρίζει; Επαναλαμβάνω την ερώτηση: το γνωρίζει; Γιατί, εάν το γνώριζε, θα κοκκίνιζε και θα πρασίνιζε και θα ντρεπόταν για τα πασαλείμματα που μας ανακοινώνει από καθέδρας και τα οποία, μάλιστα, μας επιβάλλει να εφαρμόσουμε αδιαμαρτύρητα και κατά γράμμα!
Καλά, δεν ντρέπονται λίγο; Ας ρίξουν μια ματιά στα εκπαιδευτικά συστήματα προηγμένων χωρών και ας παραιτηθούν έπειτα, αμέσως! Χωρίς αναβολή! Δυστυχώς όμως τα πράγματα τα αποφασίζουν κάποιοι πολιτικώ τω κριτηρίω επιλεγμένοι “ειδήμονες”. τα βιβλία τα συγγράφουν κάποιοι “ημέτεροι” κάθε φορά, όλα γίνονται εν κρυπτώ και ανακοινώνονται ως κεραυνός εν αιθρία, κι εκεί λήγει η ιστορία. Ουδείς ερωτάται, ουδεμία επιστημονική έρευνα γίνεται, ουδείς διάλογος συνάπτεται!
Όλοι συμφωνούν πια (και επιτέλους ας γίνει μια σχετική έρευνα με ερωτηματολόγιο!) πως η διδακτέα ύλη του λυκείου θα έπρεπε να είναι σκιωδώς (ως προς τις γενικές κατευθύνσεις και μόνον) προγραμματισμένη από το εκάστοτε Υπουργείο, κατά τρόπον ώστε ο εκπαιδευτικός. ο μαθητής και ο γονιός να απαλλάσσονται από την ύλη των εξετάσεων, που θα έπρεπε να αποφασίζεται από τα Α.Ε.Ι ούτως ώστε η διαδικασία εισαγωγής στο πανεπιστήμιο να είναι αυτόνομη και να απαλλάσσει τους καθηγητές των σχολείων από αυτήν τη μικροαστική μέγγενη.
Η ύλη της Β’ και της Γ Λυκείου θα έπρεπε να καλύπτει πλειάδα ενδιαφερόντων και σύγχρονων, αλλά και κλασικών και απαραίτητων για την εγκύκλια μόρφωση αντικειμένων. Να παράγει πολίτες που θα έχουν έλθει σε ουσιαστική επαφή με τις Τέχνες. Που θα έχουν εκτιμήσει τη βαρύτητα της κλασικής παιδείας, χωρίς αυτή να τους έχει γίνει μια μέγγενη εξεταστέας ύλης. Που θα μιλούν ξένες γλώσσες. Που θα έχουν, μεταξύ άλλων, διδαχθεί Ανατομία, Πολιτική Οικονομία, τον τρόπο λειτουργίας των τραπεζών, την έννοια της ελεύθερης αγοράς, τα συστήματα κρατικού σοσιαλισμού που απέτυχαν στο ιστορικό τους πλαίσιο, αλλά και Ζωολογία, και Φυτολογία, και Μαγειρική και οικιακή οικονομία.
Και, κυρίως, μαθητές που θα γνωρίζουν τα απαραίτητα για την εφηβεία και τα προβλήματά της, για τον επαγγελματικό προσανατολισμό, για το σεξ και όλες τις παραμέτρους του. Αυτό το σύστημα ευέλικτης εκπαίδευσης θα έπρεπε να κινείται βιβλιογραφικά, και όχι μόνο σε επίπεδο project, με ακροάσεις μαθητών, με ομιλίες επαγγελματιών, με ταξίδια στο εξωτερικό και στους αρχαιολογικούς τόπους της χώρας μας, με εξωδιδακτικές εργασίες των μαθητών, με τρόπους δημιουργικής έκφρασης, με ελευθερίες επιλογής εγχειριδίων και πηγών, τόσο για τους μαθητές, όσο και για τους εκπαιδευτικούς .
Μια άλλη μόνιμη πηγή δυστυχίας για τους μαθητές είναι πως κάποιοι κλάδοι διδασκόντων θεωρούνται «πανεπιστήμονες»: όταν έχεις τελειώσει το Τμήμα Κλασικής Φιλολογίας υποτίθεται πως μπορείς να διδάξεις και Φιλοσοφία και Κοινωνιολογία και Ιστορία. Όταν έχεις τελειώσει το Τμήμα Ιταλικής Φιλολογίας υποτίθεται ότι μπορείς να διδάξεις Ρίζες του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού και Ιστορία και Λογοτεχνία. Όταν έχεις τελειώσει το Τμήμα Φιλοσοφίας και Κοινωνικών Σπουδών θεωρείσαι καθηγητής Λατινικών, Αρχαίων Ελληνικών και Ιστορίας. Θα προσέξατε, βεβαίως, ότι το πιο πολύπαθο και βασανισμένο και παραγκωνισμένο μάθημα είναι η Ιστορία, το σημαντικότερο όλων των θεωρητικών μαθημάτων. Δεν θα επεκταθώ επ’αυτού. Ο νοών, νοείτω!
Αυτοσχεδιάζοντας λοιπόν και μόνον αυτοσχεδιάζοντας μπορείς να καλύψεις τα κενά σου. Αυτοδιδασκόμενος και αεί διδασκόμενος, και μονίμως αυτοαναιρούμενος και υποκείμενος στις κακουργές παρενέργειες του ανεπαρκούς θεσμικού πλαισίου. Τι να κάνεις; Να αφήσεις τα παιδιά στα νύχια του γύπα; Να μην αναλάβεις έργο; Να υποδυθείς τον ακίβδηλο και να παραιτηθείς ως ανεπαρκής; Όχι. Θα στρωθείς και θα διαβάσεις, θα φτιάξεις τον επιστημονικό σου ιστότοπο και θα ανταλλάσσεις ιδέες με τους μαθητές σου. Θα αγνοήσεις τους πάντες, δεν υπάρχει άλλη οδός ώστε να είσαι συνεπής προς τα ιδεώδη σου και προς τα προσωπικά σου πορίσματα μέσα από μακρόχρονη πορεία στην εκπαίδευση!
Υποδύεσαι τον υπαλληλίσκο για να μην σε αποβάλει το ηλίθιο αυτό σύστημα και όταν κλείνει η πόρτα της τάξης σου αρχίζεις να δουλευεις επιστημονικά, όπως ξέρεις και όπως πρέπει. Αλίμονο αν δεν κάναμε κάτι τέτοιο. ΟΛΟΙ οι αξιόλογοι ενεργοί εκπαιδευτικοί που γνωρίζω αυτό κάνουν, ας μην γελιόμαστε! Και ας βρεθεί κάποιος να μου αμφισβητήσει πως έχω δίκιο! Τριτοκοσμικό σχολείο θέλετε, κύριοι; Θα αντισταθούμε μέσα στις τάξεις μας, λοιπόν!!! Μόνο οι μαθητές μας και οι γονείς τους ξέρουν τι δουλειά ρίχνουμε για να αποδίδουμε τα του Καίσαρος τω Καίσαρι και τα του Θεού τω Θεώ.
Kαι, επιτέλους, επινοήστε μια καθώς πρέπει, υπερκομματική και επιστημονικώς τεκμηριωμένη αξιολόγηση του εκπαιδευτικού, ώστε αυτός να πάψει να είναι εκτεθειμένος στα φληναφήματα περί «ανεπάρκειας». Στείλτε σοβαρούς αξιολογητές στα σχολεία. Συμβούλους, εκπαιδευτικούς με αυξημένα προσόντα, ερωτηματολόγια, σοβαρούς ανθρώπους που θα έχουν τη διάθεση να ελέγξουν: όχι αν γίνεται τυπικά και διεκπεραιωτικά το δικό σας πασάλειμμα, αλλά αν γίνεται ουσιαστική δουλειά μέσα στην τάξη!
Να πάψει το κοινωνικό σώμα να μέμφεται τον εκπαιδευτικό για ολιγωρία, τεμπελιά, ευθυνοφοβία, ανικανότητα. Να πάψει η απαξίωση του κλάδου αυτού, που μαζί με τους γιατρούς κυριολεκτικά παλεύει εν μέσω αντιξοοτήτων για να έχει ένα κάποιο αποτέλεσμα. Δεν υπάρχει επιστημονικό έργο χωρίς αξιολόγηση, πάρτε το χαμπάρι. Αλλά δεν υπάρχει, τουλάχιστον μέχρι στιγμής, και αξιολόγηση χωρίς κομματικά και μικροσυνδικαλιστικά κριτήρια.
Κάπως βρείτε ένα τρόπο να υπερβείτε τη μικρονοϊκή αντίληψη που επικρατεί και να «κατεβείτε» κάτω, στο σώμα των μαχόμενων εκπαιδευτικών, για να διαπιστώσετε (και να εκπλαγείτε με) τη δουλειά που γίνεται! Δεν φοβόμαστε την αξιολόγηση, κύριε (εκάστοτε) Υπουργέ! Εκτός αν τη φοβάστε εσείς…
Νίκος Ξένιος
O Niκος Ξένιος είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας. Κατά το τρέχον διδακτικό έτος διδάσκει Νέα Ελληνικά και Λογοτεχνία, Φιλοσοφία και Ιστορία στο Λύκειο.
