Υπάρχουν Κρητικοί οι οποίοι ακολουθούν όπως και όλοι οι άνθρωποι αρκετά οξύμωρα σχήματα. Πιστεύουν σε απόψεις αντικρουόμενες, όπως επίσης και σε ιδέες αντικρουόμενες. Συχνά αυτό οφείλεται στο πάθος της στιγμής, στην αμάθεια παλαιότερων γεγονότων και στην γενετήσια ανάγκη του ανθρώπου να ανήκει σε κάποιο σύνολο, που να του προσφέρει την δόση διαφορετικότητας που έχουμε ανάγκη όλοι μας. Συνήθως βέβαια οι άνθρωποι που επιδιώκουν την ομαδοποίηση με πάθος, είναι οι άνθρωποι που μόχθησαν λιγότερο για να χτίσουν τη διαφορετικότητά τους με ίδια μέσα, οπότε παρασιτούν κάπου για να την αποκτήσουν.

Επανέρχομαι… υπάρχουν Κρητικοί λοιπόν που αποκαλούν τον Ελευθέριο Βενιζέλο «εθνάρχη», ηγέτη, μεγάλο πολιτικό άνδρα και ούτω καθ’ εξής. Υπάρχουν πολλά σπίτια στην Κρήτη, κυρίως ηλικιωμένων που έχουν τη φωτογραφία του σε περίοπτη θέση. Θα βρείτε επίσης πολλούς θαυμαστές του και σε νεότερες ηλικίες που τον θεωρούν ως το μεγαλύτερο πολιτικό που πέρασε πότε από την Ελλάδα. Είναι οι ίδιοι σε ικανοποιητικό βαθμό το τονίζω (όχι όλοι), που πιστεύουν ότι η Κρήτη θα έπρεπε να είναι αυτόνομο κράτος εδώ και τέσσερα χρόνια, χωρίς φυσικά να έχουν σκεφτεί καμία πολιτική και οικονομική παράμετρο αυτής της εξέλιξης.

Είναι 9 Δεκεμβρίου του 1898 και τη διοίκηση της ημιαυτόνομης Κρήτης αναλαμβάνει ο πρίγκιπας της Ελλάδας Γεώργιος, μία μάλλον ιδιαίτερα συμβολική τοποθέτηση. Το νησί βρίσκεται επίσημα υπό διεθνή προστασία, με την Οθωμανική κυριαρχία να αποτελεί παρελθόν, αλλά το μουσουλμανικό στοιχείο να παραμένει έντονο. Αυτό έδινε έστω και τυπικά στον σουλτάνο το δικαίωμα του συνομιλητή, στις μελλοντικές εξελίξεις στο νησί αλλά τίποτα παραπάνω.

Το πολιτικό καθεστώς που ονομάστηκε Κρητική πολιτεία, ξεκίνησε τον βίο του με τον ορισμό μιας 16μελους επιτροπής (12 χριστιανοί, 4 μουσουλμάνοι), όπου θα εκπονούσε το πλάνο του κρητικού συντάγματος, στα πρότυπα του Ελληνικού. Οργανώθηκαν οι πρώτοι θεσμοί εκπροσώπησης και η Κρητική βουλή αρχίζει να λειτουργεί το Φεβρουάριο του 1899. Υπουργός δικαιοσύνης της Κρητικής πολιτείας αναλαμβάνει ο Ελευθέριος Βενιζέλος.

Το έργο της πρώτης αυτής κυβέρνησης υπήρξε σημαντικό σε όλους τους τομείς που μπορείτε να φανταστείτε αναλογιζόμενοι τις κρατικές δομές. Καλύτερα να μην μπω σε λεπτομέρειες. Αυτή την πρώτη περίοδο δημιουργίας ακολούθησε μία περίοδος βαθιάς εσωτερικής κρίσης που οφειλόταν στις υπερεξουσίες που απολάμβανε ο πρίγκιπας Γεώργιος βάσει του συντάγματος και κυρίως στον τρόπο με τον οποίο χειριζόταν το σημαντικότερο ζήτημα της εποχής… την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Οι ιδιαίτερα παθητικές ενέργειες του Γεώργιου πάνω στο θέμα προσέκρουαν στις αντιρρήσεις του Βενιζέλου ο οποίος δεν πίστευε ότι η λύση στο ενωτικό ζήτημα θα έρθει μέσα από ανούσια υπομνήματα προς τις εγγυήτριες δυνάμεις. Σε αυτή την περίπτωση πίστευε ότι λύση θα έρθει σταδιακά και κάπως πιο δραστικά. Αν μη τι άλλο γνώριζε τις ιδιαιτερότητες της κάθε περίπτωσης και αυτό φάνηκε και αργότερα.

Η ρήξη με τον ύπατο αρμοστή (Γεώργιος) έμοιαζε αναπόφευκτη. Το Μάρτιο του 1901 ο Γεώργιος απολύει το Βενιζέλο από το αξίωμά του, μία ιδιαίτερα κουτή κίνηση, που θα ωθήσει τα πράγματα σε όξυνση. Γύρω από το Βενιζέλο θα συσπειρωθούν αρκετά μέλη της αντιπολίτευσης με σκοπό την αντιπαράθεση με το Γεώργιο ο οποίος γινόταν όλο και πιο αδιάλλακτος απέναντί τους. Μετά από αποχή της αντιπολίτευσης στις εκλογές του 1904 η κατάσταση οδηγήθηκε σε πλήρες αδιέξοδο.

Στις 10 Μαρτίου του 1905 και μετά από καλά οργανωμένη προετοιμασία κηρύσσετε η επανάσταση στο Θέρισο. Ένα ορεινό χωριό στην ενδοχώρα των Χανίων, ιδιαίτερα δυσπρόσιτο, όπου είχαν συγκεντρωθεί ένοπλες δυνάμεις που υποστήριζαν την αντιπολίτευση, απ’ όλο τα νησί. Επαναστατικός αναβρασμός επικρατεί σε όλη την επικράτεια με τη δυναμική της επανάστασης να γιγαντώνεται μέρα με τη μέρα. Οι αντιδράσεις του Γεωργίου γίνονταν όλο και πιο σπασμωδικές με αποκορύφωμα την κήρυξη στρατιωτικού νόμου, μέτρο που δεν κατάφερε να επηρεάσει το φρόνημα των επαναστατών.

Ο Βενιζέλος προβλέποντας την μη τήρηση ενιαίας στάσης από τις εγγυήτριες δυνάμεις, λόγω των αντικρουόμενων συμφερόντων τους στην περιοχή, ήταν σίγουρος ότι δεν επρόκειτο να επιχειρήσουν μαζική στρατιωτική επέμβαση κατά των επαναστατών. Και με τη συνεχιζόμενη υποστήριξη του λαού ήταν αδύνατο να παρέμβουν.  Από το Θέρισο οργανώνεται επαναστατική κυβέρνηση με πρόεδρο το Βενιζέλο. Οι μεγάλες δυνάμεις σταθμίζοντας τη καθολική αποδοχή της επανάστασης και την δυσαρέσκεια προς το πρόσωπο του πρίγκιπα ξεκινούν τις διαπραγματεύσεις, καθιστώντας σαφές ότι δεν υπάρχει ενδεχόμενο ένωσης με την Ελλάδα στην παρούσα φάση, αλλά φαίνονταν διατεθειμένες για παραχωρήσεις με τον όρο να αφοπλιστούν οι επαναστάτες.

Μετά από διαπραγματεύσεις το καλοκαίρι του 1905 υπογράφεται συμφωνία μεταξύ επαναστατικής κυβέρνησης και δυνάμεων με απονομή πλήρους αμνηστίας στους επαναστάτες και διάφορες άλλες παραχωρήσεις κυρίως πολιτικές. Η ένωση παραμένει όνειρο για τους Κρητικούς, που αρχίζει όμως να υλοποιείται δειλά με πρώτο κεκτημένο τη δημιουργία κρητικής πολιτοφυλακής αποτελούμενης από Έλληνες αξιωματικούς,  και την υπόσχεση εκκένωσης του νησιού από τα ξένα στρατεύματα. Το ενωτικό ζήτημα εισέρχεται σε τροχιά επίλυσης. Η τακτική του Βενιζέλου «παγίδευσε» τις μεγάλες δυνάμεις σε ένα δρόμο που είχε μόνο ένα προορισμό. Με απόφαση τους το 1906 παραχωρούν στον βασιλιά Γεώργιο Ά της Ελλάδας, το δικαίωμα να διορίζει αυτός τον ύπατο αρμοστή της Κρήτης. Καταλαβαίνετε νομίζω τη σημασία της απόφασης αυτής. Ο πρίγκιπας παραιτείται και ο βασιλιάς διορίζει τον Αλέξανδρο Ζαϊμη νέο αρμοστή του νησιού. Η Κρήτη είναι ουσιαστικά Ελληνική επαρχία, απομένει όμως το τυπικό της υπόθεσης… μία διεθνής συνθήκη που να το επικυρώνει. Θα έρθει λίγα χρόνια αργότερα μετά τη λήξη των Βαλκανικών πολέμων.

Την διπλωματική και πολιτική οξύνοια του Ελευθέριου Βενιζέλου δεν θα την αναλύσω εδώ, άλλωστε το έχω κάνει σε παλαιότερη ιστορία (μια όαση διαφορετικότητας). Η ικανότητα του να αντιλαμβάνεται τις χρονικές συγκυρίες, να ξέρει πότε να είναι μετριοπαθής και πότε οξύς, και να μεθοδεύει τις επόμενες κινήσεις του, υπήρξαν αριστοτεχνικές. Η αλήθεια είναι ότι απεχθάνομαι τους προσωπολατρικούς ύμνους, αλλά όταν έχεις να κάνεις με τόσο εξόφθαλμες ικανότητες  αυτά καταρρίπτονται, οφείλεις να τις αναγνωρίζεις.

Η παραπάνω ιστορία είναι ένα καλό παράδειγμα σύγχυσης ιδεών και αντιλήψεων παλαιού και νέου. Ο Βενιζέλος και οι Κρητικοί των αρχών του 20^ου αιώνα ήταν διατεθειμένοι να κάνουν μεγάλες θυσίες για να πετύχουν την πολυπόθητη ένωση με την Ελλάδα. Κάποιοι από τους σύγχρονους πιστεύουν ότι είναι καλύτερα να ζουν «αυτόνομοι». Φαντάζομαι αυτή τους η άποψη, στηρίζεται σε πολιτικά και οικονομικά κριτήρια… όσο το λέω τόσο πιο αστείο μου ακούγεται, γνωρίζοντας κάποιους εξ αυτών.

Φυσικά και όχι.

Μάλλον άλλα είναι τα κριτήρια, ιδίως για ένα μέρος όπως η Κρήτη.

Χάρης Φιλιππάκης

Υ.Γ : Εύλογα θα αναρωτηθεί κάποιος ότι το να θαυμάζεις κάποιο πρόσωπο δεν δηλώνει ταυτόχρονα και καθολική αποδοχή των πεπραγμένων του. Συμφωνώ απόλυτα και πάλι όμως αυτός ο συλλογισμός δεν καταρρίπτει το παράλογο των αυτονομιστικών τάσεων που βασίζονται σε εθνικιστικές-τοπικιστικές απόψεις και μόνο, ειδικά στην εποχή μας. Σκεφτείτε ένα κόσμο τόσο πολυτεμαχισμένο, και θα καταλάβετε πόσο δύσκολη θα γίνει η συνεννόηση, μεταξύ τόσων αντικρουόμενων συμφερόντων.