28/03/2024

«Το κόκκινο σήμα του θάρρους» του Stephen Crane. Βιβλιοκριτική από τον Άγη Αθανασιάδη

Το κόκκινο σήμα του θάρρους
Βιβλιοκριτική από τον Άγη Αθανασιάδη

Φέτος είχαμε άλλο ένα τραγελαφικό επεισόδιο, του γενικότερου παραλογισμού που επικρατεί στο εκδοτικό γίγνεσθαι της χώρας. Τρείς εκδοτικοί οίκοι αποφάσισαν (με διαφορά μερικών μηνών ο καθένας) το εμβληματικό μυθιστόρημα της Αμερικανικής λογοτεχνίας “The Red Badge of Courage” του συγγραφέα και δημοσιογράφου Stephen Crane (Νιούαρκ 1871 – Γερμανία 1900). Ένα βιβλίο που είχε πρωτοεκδοθεί στα ελληνικά την δεκαετία του 1950 μετά την μεγάλη κινηματογραφική του επιτυχία (στην ταινία του John Huston, του 1951, που βασίστηκε σε αυτό – στα ελληνικά με τίτλο “Η νικηφόρα επέλασις”), από τις εκδόσεις Ατλαντίς. Το βιβλίο του Κρέιν εκδόθηκε ξανά, το 1988 από τις εκδ. Καλέντης (και πέρασε απαρατήρητο) και φέτος ως εκ θαύματος, το θυμήθηκαν οι εκδότες χρησιμοποιώντας διαφορετικούς τίτλους ο καθένας: “ΚΟΚΚΙΝΟ ΠΑΡΑΣΗΜΟ ΑΝΔΡΕΙΑΣ” από τις εκδόσεις Διαλέγεσθαι (σε μετάφρ. Κατ. Σχινά), “ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΣΗΜΑ ΤΟΥ ΘΑΡΡΟΥΣ” από τις εκδόσεις Μεταίχμιο (σε μετάφρ. Νίκου Παναγιωτόπουλου) και τέλος “ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΕΜΒΛΗΜΑ ΤΟΥ ΘΑΡΡΟΥΣ” (μαζί και το διήγημα “Η ξεσκέπαστη βάρκα“) από τις εκδόσεις Αρμός (σε μετάφρ. Παντ. Ζωιόπουλου), μπερδεύοντας τελείως τους αναγνώστες.
Είμαι βέβαιος ότι και στις τρεις εκδόσεις, η δουλειά των έμπειρων μεταφραστών, είναι πολύ καλή.

Με τράβηξε η πολύ ενδιαφέρουσα εισαγωγή του Νίκου Μπακουνάκη και επέλεξα την έκδοση του Μεταίχμιου, με τίτλο “ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΣΗΜΑ ΤΟΥ ΘΑΡΡΟΥΣ” στην ωραία μετάφραση του (καλού συγγραφέα) Νίκου Παναγιωτόπουλου (σελ. 276), για να διαβάσω επιτέλους αυτό το μεγαλειώδες μυθιστόρημα (παράλειψη – από τις πολλές – στην μέχρι τώρα αναγνωστική μου πορεία), γιατί το “Κόκκινο σήμα” δεν είναι ένα οποιοδήποτε βιβλίο, είναι η επιτομή (αλλά και η αφετηρία) του αντιπολεμικού μυθιστορήματος.

Γραμμένο από τον Κρέιν το 1893 (εκδόθηκε το 1895), σε ηλικία μόλις 22 ετών (και αφού είχε προηγηθεί η μελοδραματική νουβέλα “Η Μόλι των δρόμων”), και χωρίς ο ίδιος να έχει καμία στρατιωτική εμπειρία, το “Κόκκινο σήμα του θάρρους”, είναι ένα μυθιστόρημα για τον Αμερικανικό εμφύλιο, ένα βιβλίο ενηλικίωσης, για τον φόβο που κυριεύει τον άνθρωπο όταν βρίσκεται μπροστά στον θάνατο, σε συνθήκες που δεν μπορεί να ελέγξει, για την εσωτερική δύναμη που έχουμε μέσα μας, την επιβίωση και τον παραλογισμό του πολέμου.

“Βρισκόταν μέσα σε ένα κινούμενο κουτί. Την ώρα που το συνειδητοποιούσε αυτό τού πέρασε απ’ το μυαλό πως ποτέ δεν είχε ευχηθεί να πάει στον πόλεμο. Δεν είχε καταταχτεί με την βούλησή του. Τον είχε παρασύρει μια αδίστακτη κυβέρνηση. Και τώρα τον πήγαιναν κατευθείαν στη σφαγή.”

Ήρωας του βιβλίου είναι ο δεκαεννιάχρονος Χένρι Φλέμινγκ, που κατατάσσεται στον στρατό των Βορείων κατά την διάρκεια του Αμερικάνικου Εμφυλίου (1861-1865), ενθουσιασμένος από την γενικότερη ατμόσφαιρα και χωρίς να συνειδητοποιεί τι τον περιμένει. Περιμένοντας το σύνταγμά του να βρεθεί στο πεδίο της μάχης, παλεύει με τον εαυτό του, προσπαθώντας να πάρει θάρρος, αλλά με τις πρώτες ντουφεκιές, το βάζει στα πόδια, τρέμοντας και σε κατάσταση πανικού καθώς η μάχη μαίνεται και ο κίνδυνος είναι συνεχώς μπροστά του. Οι σκηνές μεγαλείου και ηρωισμού που ονειρεύτηκε, του φαίνονται πλέον σαν κωμωδία.

Θα περιπλανηθεί στα μετόπισθεν, προσπαθώντας να συνέλθει, θα δει σκηνές φρίκης να εκτυλίσσονται δίπλα του, άνθρωποι να πέφτουν νεκροί, να χάνουν τα λογικά τους. Προσπαθώντας να καταπολεμήσει την δειλία του και πνιγμένος από τις ενοχές βλέποντας τους συντρόφους του να πέφτουν σαν τις μύγες, αφυπνίζεται. Διαπιστώνει δε, ότι αυτός και οι συμπολεμιστές του, είναι τροφή για τα κανόνια, αναλώσιμοι στα σχέδια των ηλίθιων ανωτέρων τους, είναι λοιπόν είναι αναπόφευκτο να μπει πιο ενεργά στη μάχη, ξεπερνώντας και εκπλήσσοντας τον εαυτό του.

“Ξάφνου χάθηκε κάθε έγνοια για τον εαυτό του κι έπαψε να αναλογίζεται τη δυσοίωνη μοίρα του. Από άτομο έγινε μέλος. Ένιωσε πως εκείνο του οποίου ήταν μέρος – το σύνταγμα, ο στρατός, ο σκοπός ή η ίδια η χώρα – κινδύνευε. Έγινε ένα με μια συλλογική προσωπικότητα που την είχε κυριεύσει μία και μοναδική επιθυμία. Για κάμποση ώρα τού ήταν αδύνατον να το βάλει στα πόδια, με τον ίδιο τρόπο που το μικρό δάχτυλο δεν μπορεί να ξεσηκωθεί ενάντια στο χέρι.”

Το σύντομο και περιεκτικό μυθιστόρημα του Κρέιν, είναι ένα ψυχολογικό πορτρέτο του Φόβου (με Φ κεφαλαίο). Ο φόβος εισχωρεί μέσα στον ήρωα, τον αποπροσανατολίζει και τον παραλύει. Ο συγγραφέας μπαίνει (κυριολεκτικά) στο πετσί του ήρωά του. Ο Εμφύλιος δεν αναφέρεται ποτέ, σε πρώτο επίπεδο, διαβάζουμε την ιστορία ενός νέου ανθρώπου που βγαίνει πρώτη φορά από το χωριό του για να πάει να σκοτώσει και να σκοτωθεί. Οι σύντροφοί του δεν κατονομάζονται (παρά μόνο όταν συνομιλούν μεταξύ τους), ούτε ο τόπος και ο χρόνος (οι περισσότεροι αναλυτές θεωρούν ότι πρόκειται για την μάχη του Chancellorsville της Βιρτζίνια το 1863 (μια από τις πιο αιματηρές του Εμφυλίου), οι σκηνές της μάχης περιγράφονται με κινηματογραφικό τρόπο και μέσα από την θολή και ταραγμένη ματιά του ήρωα.

“Ένα μονάχα όπλο εκπυρσοκρότησε σ’ ένα σύδεντρο μπροστά στο σύνταγμα. Μέσα σε μια στιγμή ακολούθησαν κι άλλα πολλά. Ένα ζωηρό τραγούδι από μπαταριές ξεσηκώθηκε και σάρωσε το δάσος. Τα πυροβόλα στα μετόπισθεν ξύπνησαν και, θυμωμένα απ’ τις οβίδες που έπεφταν σωρηδόν πάνω τους, πήραν ξαφνικά μέρος σε έναν αποτρόπαιο διαπληκτισμό με μια άλλη συστοιχία πυροβόλων. Η κλαγγή της μάχης εξελίχθηκε σε ένα ασταμάτητο μπουμπουνητό που έμοιαζε με μια ατέρμονη έκρηξη.Ένα περίεργο είδος δισταγμού χαρακτήριζε τη στάση των ανδρών του συντάγματος. Ήταν ταλαιπωρημένοι, εξαντλημένοι, καθώς είχαν κοιμηθεί ελάχιστα κι είχαν κοπιάσει πολύ. Κοιτούσαν με μάτια ορθάνοιχτα προς την κατεύθυνση της μάχης που πλησίαζε, περιμένοντας το χτύπημα. Αρκετοί ήταν αυτοί που λούφαξαν και ζάρωσαν. Έμοιαζε να στέκονται στη θέση τους λες και τους είχαν δέσει σε παλούκια.”

Γραμμένο με μοντερνιστικό ύφος και με χρήση της “συνειδησιακής ροής” στην αφήγηση, το “Κόκκινο σήμα του θάρρους”, που ουσιαστικά είναι ένα ρεαλιστικό λογοτεχνικό έργο που επηρέασε (σίγουρα) τον Χέμινγουέι, είναι ίσως το πρώτο αντιπολεμικό μυθιστόρημα, προκαλώντας έκπληξη στους αναγνώστες, που συνηθισμένοι από βιβλία που εξυμνούσαν τον ηρωισμό και τις αρετές του πολέμου με ρομαντικό τρόπο (Ο “Ιβανόης” του Σκοτ γαλούχησε γενιές),  βρήκαν μπροστά τους έναν άνθρωπο της διπλανής πόρτας που δεν διστάζει να γράψει για την ατέλειωτη αναμονή του να συμβεί κάτι, τις υπερβολές των στρατιωτών, την απανθρωπιά και την ανοησία των ανωτέρων, τον τρόμο του απλού ανθρώπου όταν ξεσπάει η μάχη.
Απόηχοι και σίγουρα επιρροές από το μεγάλο αυτό έργο της Αμερικανικής Λογοτεχνίας, βρίσκονται σε πολλά μυθιστορήματα γύρω από τον πόλεμο, το “Οι γυμνοί και οι νεκροί” του Μέιλερ και το “Κατς-22” του Χέλερ, είναι τα πρώτα που μου έρχονται στο μυαλό. Το “Κόκκινο σήμα του θάρρους”, γραμμένο αριστοτεχνικά από ένα 20άχρονο αγόρι που πέθανε από φυματίωση προτού κλείσει τα 29 του χρόνια, είναι ένα μυθιστόρημα που διαβάζεται και τώρα μετά από 125 χρόνια σαν να γράφτηκε χθες, πάντα επίκαιρο, πάντα συγκλονιστικό και μεγαλειώδες.
Βαθμολογία 87 / 100

Άγης Αθανασιάδης


mm
About Αγης Αθανασιάδης 107 Articles
Ο Άγης Αθανασιάδης, είναι συνιδιοκτήτης του βιβλιοπωλείου/καφέ Booktalks στο Π.Φάληρο. Βιβλιομανής σε σημείο ψυχασθένειας, διατηρεί το βιβλιοφιλικό blog Librofilo (www.librofilo.blogspot.gr) και δεν μπορεί να φανταστεί τη ζωή του χωρίς την ανάγνωση λογοτεχνίας που (μαζί με τον κινηματογράφο), αποτελεί το μεγαλύτερό του πάθος.

Be the first to comment

Leave a Reply

Your email address will not be published.


*