29/03/2024

«Βουβό κύμα, το τελευταίο πέρασμα του Λουζιτάνια» του Έρικ Λάρσον, Βιβλιοκριτική από τον Άγη Αθανασιάδη

Βουβό κύμα

Η γλαφυρότητα και η μεγάλη ικανότητα, του Αμερικανού συγγραφέα και δημοσιογράφου Erik Larson (Νέα Υόρκη, 1954) στην δημιουργία της κατάλληλης ατμόσφαιρας και της εξαίρετης αποτύπωσης της ιστορίας, φάνηκε (και με το παραπάνω) στο υπέροχο, «Ο κήπος με τα θηρία», το βιβλίο του με την ιστορία ενός Αμερικανού πρέσβη και της οικογένειάς του, στο Βερολίνο μόλις είχε έρθει στην εξουσία ο Χίτλερ. Με το «ΒΟΥΒΟ ΚΥΜΑ – το τελευταίο πέρασμα του Λουζιτάνια» (« Dead Wake ») – (εκδ. Ίκαρος, μετάφρ. Κατ. Σχινά, σελ.506), ένα ακόμα καλύτερο βιβλίο από το προηγούμενο, ο Λάρσον ασχολείται με μια μαύρη σελίδα του Α παγκοσμίου πολέμου, τον τορπιλισμό του υπερωκεάνιου Λουζιτάνια από τους Γερμανούς το 1915, επιβεβαιώνοντας πόσο χαρισματικός συγγραφέας είναι, κατορθώνοντας να μετατρέψει ένα ιστορικό ντοκουμέντο σε σαγηνευτικό page-turner βιβλίο, χωρίς να βάλει στην πλοκή, ούτε ένα μυθιστορηματικό στοιχείο. 

«Από τους 1959 επιβάτες και πλήρωμα του Λουζιτάνια μόνο 764 διασώθηκαν▪ οι νεκροί ανήλθαν στους 1195. Οι τρεις Γερμανοί λαθρεπιβάτες ανέβαζαν το σύνολο στους 1198. Από τα τα 33 παιδιά που ήταν στο πλοίο, μόνο 6 διασώθηκαν. Πάνω από 600 επιβάτες δεν βρέθηκαν ποτέ. Ανάμεσα στους νεκρούς ήταν 123 Αμερικανοί.»

Ο Λάρσον ξετυλίγει τα γεγονότα, με ηρεμία, δίνοντας έμφαση στις μικρές και μεγάλες λεπτομέρειες, περιγράφοντας κάποιες προσωπικές ιστορίες, κατορθώνοντας να δώσει με ακρίβεια το κλίμα της εποχής. Το (Βρετανικής σημαίας και ιδιοκτησίας) Λουζιτάνια το καμάρι της τεράστιας ναυτιλιακής εταιρείας Cunard, απέπλευσε την 1η Μαΐου, 1915 από το λιμάνι της Νέας Υόρκης, με προορισμό το Λίβερπουλ. Ήταν το μεγαλύτερο επιβατηγό πλοίο της εποχής, με μάξιμουμ capacityτα 2000 άτομα. Πλήρως φορτωμένο, ζύγιζε 44.000 τόνους και μπορούσε να αναπτύξει ταχύτητες που έφθαναν τα 30 μίλια την ώρα. Οι Βρετανοί ήταν πολύ υπερήφανοι γι’ αυτό το πλοίο που θεωρείτο λόγω της ταχύτητάς του άτρωτο από τα υποβρύχια της εποχής. Αυτό έμελλε να είναι το τελευταίο του ταξίδι, βυθίστηκε από την τορπίλη ενός Γερμανικού υποβρυχίου, το μεσημέρι της 7ης Μαΐου, μία ημέρα πριν φτάσει στον προορισμό του.
Βρισκόμαστε μετά το πρώτο έτος του πολέμου, που δεν είχε γίνει ακόμα παγκόσμιος, οι ΗΠΑ δεν είχαν πεισθεί ακόμα, να κηρύξουν τον πόλεμο στους Γερμανούς παρά τις αρκετές προκλήσεις που είχαν δεχτεί από αυτούς. Οι Γερμανοί φροντίζουν κάθε λίγο να οξύνουν την κατάσταση, πριν λίγο καιρό είχαν δώσει εντολή να βυθίζεται οτιδήποτε κινείται στη θάλασσα, με σημαία που, δεν ανήκει στις συμμάχους της χώρες. Αυτό σημαίνει ότι οποιοδήποτε πλοίο με σημαία ΗΠΑ, μπορούσε άνετα να βυθισθεί. Οι σχεδόν 2000 επιβάτες του Λουζιτάνια, που προσέρχονται χαρούμενοι ή έστω ελάχιστα προβληματισμένοι για το ταξίδι τους, προφανώς υποτίμησαν τον κίνδυνο. Όπως άλλωστε τον υποτίμησε και ο έμπειρος καπετάνιος του πλοίου, πλοίαρχος Τέρνερ, που έχοντας εμπιστοσύνη στην ταχύτητα του πλοίου του, και στην προστασία που θεωρούσε ότι θα του παρείχε το Βρετανικό Πολεμικό ναυτικό, δεν ανησυχούσε ιδιαίτερα.

Οι πρωταγωνιστές της ιστορίας γύρω από το ναυάγιο του πλοίου, αρκετοί με σημαντικό μερίδιο ευθύνης να βαραίνει τον καθένα από αυτούς. Ο Λάρσον δεν περιγράφει μόνο τις συνθήκες που επικρατούσαν στο ταξίδι του Λουζιτάνια και τις λεπτομέρειες στο εσωτερικό του πλοίου. Περιγράφει και την ακούσια μάχη των δύο αντρών που με τις αποφάσεις τους καθόρισαν λιγότερο ή περισσότερο την πορεία αυτής της ιστορίας. Ο 58χρονος πλοίαρχος Τέρνερ, παλιομοδίτης και ισχυρογνώμων, στιβαρός και εγωιστής, που θα κατηγορηθεί ως υπεύθυνος από την Βρετανική κυβέρνηση για την μεγάλη καταστροφή, και ο 32χρονος Σβίγκερ, ο Γερμανός κυβερνήτης του υποβρυχίου U-20, νέος και τρομερά φιλόδοξος, που δεν δίσταζε να ρίξει τις τορπίλες του σε ότι βρισκόταν στον ορίζοντα του τηλεσκοπίου του, και που δεν είχε συνειδητοποιήσει, το μέγεθος του χτυπήματος που είχε καταφέρει.

«Καθώς η τορπίλη προχωρούσε, το νερό που περνούσε από την κεφαλή της, έστριβε έναν μικρό προωστήρα, που με τη σειρά του ξεβίδωνε τον μηχανισμό ασφαλείας, ο οποίος απέτρεπε την εκπυρσοκρότηση όσο ήταν αποθηκευμένη. Αυτός ο προωστήρας γλιστρούσε από την κεφαλή και έπεφτε στον βυθό της θάλασσας, εκθέτοντας έτσι έναν πυροδοτικό μηχανισμό, ο οποίος στην επαφή του με το κύτος του πλοίου αφαιρούσε τη γόμωση και ανέφλεγε το κυρίως σώμα των εκρηκτικών. Ένα γυροσκόπιο κρατούσε την τορπίλη στην ορθή πορεία της, ρυθμίζοντας την κάθετη ή οριζόντια απόκλισή της.Το ίχνος παρέμενε στην επιφάνεια σαν μακριά, ωχρή ουλή. Στο ναυτικό ιδιόλεκτο, αυτό το υπόλευκο αυλάκι, αυτό το ίχνος που αργοσβήνει, είτε από πλοίο είτε από τορπίλη, αποκαλείται «βουβό κύμα».»

Ο συγγραφέας, με πολλή και ενδελεχή έρευνα, εξετάζει το ναυάγιο από πολλές πλευρές, ενώ αφιερώνει αρκετές σελίδες στον καταθλιπτικό πρόεδρο των ΗΠΑ Γ.Γουίλσον και την αναποφασιστικότητά του να κηρύξει τον πόλεμο στη Γερμανία, όπως και στις πιο προσωπικές του στιγμές και τον καινούργιο έρωτα που του είχε αναγεννήσει τη ζωή, αλλά και στις περίεργες αποφάσεις του Βρετανικού Ναυαρχείου και στην επιμονή του Τσώρτσιλ ότι μια καταστροφή θα ενέπλεκε τις ΗΠΑ στον πόλεμο, με αποτέλεσμα την βλακώδη οδηγία, τα πολεμικά πλοία που βρίσκονται κοντά σε κάποια βύθιση πλοίου από υποβρύχιο να απαγορεύεται να σπεύσουν προς βοήθεια του. 

Οι λεπτομέρειες που παραθέτει ο Λάρσον, μπορεί να φαίνονται πολλές και σε κάποιο βαθμό υπερβολικές, αλλά ακόμα και το παραμικρό, παίζει τον ρόλο του σε μια τραγωδία τέτοιου μεγέθους. Το πολεμικό υλικό που κουβαλούσε το Λουζιτάνια στα αμπάρια του, η οδηγία για μείωση της ταχύτητας για οικονομία, η ελλιπής προετοιμασία και εμπειρία του πληρώματος, οι βάρκες που δεν κατέβαιναν (παρά τις βελτιώσεις που είχαν γίνει μετά το ναυάγιο του Τιτανικού λίγα χρόνια νωρίτερα), η αργή και βασανιστική πορεία του U-20 σε αναζήτηση στόχων, συνθέτουν ένα παζλ γεγονότων και καταστάσεων που σε συνδυασμό με τις προσωπικές στιγμές των επιβατών, μέσα από τηλεγραφήματα, ερωτικές επιστολές, αφηγήσεις των επιζώντων, δημιουργούν μια ατμόσφαιρα αγωνίας και ασφυξίας, που εντείνεται όσο προχωράει η ιστορία αυτής της τραγωδίας.

«Κάπου αλλού μέσα στη θάλασσα μια ευγενική ψυχή παρασυρόταν επίσης από τα κύματα – η Μαίρη Πόπαμ Λομπ, Βρετανίδα πολίτης και πνευματίστρια από τη νήσο Σεντ Βίνσεντ της Καραϊβικής. Για κείνη αυτές οι ώρες στη θάλασσα ήταν μια μυστικιστική και συγκινητική εμπειρία. Βρέθηκε να παρασύρεται ολοένα και πιο μακριά από την πυκνή μάζα των σωμάτων και των συντριμμιών που είχαν μείνει πίσω καθώς το πλοίο χανόταν στο βάθος. Οι φωνές όσων είχαν επιζήσει έγιναν πιο αδύναμες, όπως και το πλατάγισμα των κουπιών και οι κραυγές των αντρών στις λέμβους.Εγκατέλειψε κάθε ελπίδα σωτηρίας και είπε στον εαυτό της ότι είχε έρθει η στιγμή να περάσει στο επέκεινα, όμως μια άλλη φωνή μέσα της ψιθύριζε όχι, δεν είχε έρθει ακόμα η στιγμή. «Οι γλάροι πετούσαν πάνω από το κεφάλι μας», έγραψε, «και θυμάμαι ότι πρόσεξα την ομορφιά των γαλάζιων σκιών που έριχνε η θάλασσα  στις λευκές φτερούγες τους: ήταν ευτυχισμένοι και ζωντανοί και μ’ έκαναν να νιώσω μοναξιά▪ οι σκέψεις μου πήγαν στους δικούς μου, που ανυπομονούσαν να με δουν, κι αυτή τη στιγμή έπιναν τσάι στον κήπο. Η ιδέα της θλίψης τους ήταν αβάσταχτη κι έτσι έκλαψα λιγάκι».»

Ο Λάρσον παραθέτει θεωρίες συνωμοσίας με μικρότερη ή μεγαλύτερη βαρύτητα, τις συζητήσεις και τις αντιθέσεις, μέσα στην ειδική ομάδα που είχε συστήσει το Βρετανικό υπουργείο Ναυτικών υποθέσεων, τον ρόλο του Τσώρτσιλ που σε αντίθεση με τον Β παγκόσμιο πόλεμο, στον Α είχε σωρεία λάθος αποφάσεων, τις πολιτικές πίσω από κάθε απόφαση.
Ο κινηματογραφικός ρυθμός του βιβλίου, και η απαράμιλλη ικανότητα του συγγραφέα στην περιγραφή της ατμόσφαιρας, της ροής των γεγονότων καθιστούν το «Βουβό κύμα», ένα μεγαλειώδες βιβλίο, που δεν είναι μόνο η ιστορία μιας μεγάλης ναυτικής τραγωδίας, αλλά και μια έξοχη απεικόνιση της Αμερικανικής κοινωνίας λίγο πριν την εμπλοκή της χώρας στον Α παγκόσμιο πόλεμο. Συγκλονιστικό αλλά και συγκινητικό, είναι ένα βιβλίο που δεν μπορείς να το αφήσεις από τα χέρια σου.

Υ.Γ.Το φιλμάκι (επεξεργασμένο και με ήχο), που ακολουθεί, δείχνει κάποιες αφίξεις επιβατών στο λιμάνι και τις τελευταίες εικόνες του Λουζιτάνια πριν αποπλεύσει για το τελευταίο του ταξίδι. 

Άγης Αθανασιάδης


mm
About Αγης Αθανασιάδης 107 Articles
Ο Άγης Αθανασιάδης, είναι συνιδιοκτήτης του βιβλιοπωλείου/καφέ Booktalks στο Π.Φάληρο. Βιβλιομανής σε σημείο ψυχασθένειας, διατηρεί το βιβλιοφιλικό blog Librofilo (www.librofilo.blogspot.gr) και δεν μπορεί να φανταστεί τη ζωή του χωρίς την ανάγνωση λογοτεχνίας που (μαζί με τον κινηματογράφο), αποτελεί το μεγαλύτερό του πάθος.

Be the first to comment

Leave a Reply

Your email address will not be published.


*