viewtag blogger

Δεκαέξι καλλιτέχνες που λένε όχι -βάζουν ένα καρφί- στη λογοκρισία – συνέντευξη

Favorite

''Freedom of choice needs a stronger, stronger voice.
You can stamp out the source, but you
can't stop creative thoughts…''

Αρχές της δεκαετίας '90 και οι Ramones τραγουδούσαν για την λογοκρισία ως μέθοδο ελεγκτικού μηχανισμού στη μουσική βιομηχανία, αν και βέβαια δεν πρωτοτυπούσαν μια και το φαινόμενο είναι τόσο παλιό όσο σχεδόν και η ίδια η τέχνη.

Τι γίνεται όμως όταν υπάρχουν καλλιτεχνικές απαγορεύσεις σε μια εποχή απόλυτης ελευθερίας;

''Από την Καταγωγή του Κόσμου του Courbet ή την Πηγή του Ingres, ως τους Βιεννέζους Ακσιονιστές ή πιο πρόσφατα ακόμη, το Untitled (Piss Christ) του Serrano παρατηρεί κανείς τα διαφορετικά αποτελέσματα ως προς την επιτήρηση από τους θεσμούς''

σημειώνει ο Θανάσης Μουτσόπουλος, αναπληρωτής καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης και Θεωρίας του Πολιτισμού και επιμελητής της έκθεσης «Τέχνη και Λογοκρισία…όπως μπορώ, όσο μπορώ…» που συνεχίζεται έως τα τέλη Σεπτεμβρίου στη γκαλερί Underflow.

Θέτοντας το καίριο ερώτημα ''ποιος προηγείται; η τέχνη ή το άτομο;'' προκύπτει ανησυχία συνειδητοποιώντας πως ο (διεθνής ουσιαστικά) νόμος περί προσωπικών δεδομένων πρακτικά απαγορεύει ένα τεράστιο κομμάτι του κόσμου που μας περιβάλλει, σε μια εποχή που η τέχνη αποπειράται το ντοκουμέντο ως καλλιτεχνικό έργο.

Και με δεδομένη την διαμεσολαβητική επίδραση των media στις μέρες μας περισσότερο παρά ποτέ, τον Θ.Μουτσόπουλο απασχολούν κυρίως οι ''γκρίζες περιοχές'' της απαγόρευσης της καλλιτεχνικής έκφρασης, αυτές δηλαδή που υπαγορεύονται από τους δεσμούς των μέσων με τους χορηγούς της τέχνης και το εμπόριο του καλλιτεχνικού έργου.

Στην συνέντευξη που μας παραχώρησε εξηγεί το σκεπτικό πάνω στο οποίο βασίστηκε η έκθεση:

– Πώς διαμορφώνονται τα όρια της ελευθερίας της τέχνης σε μια εποχή επιταχυνόμενης συντηρητικοποίησης;

Παρότι συχνά διανοούμενοι και καλλιτέχνες (εύλογα) παραπονιούνται για μια επανασυντηρικοποίηση σε πολλές περιοχές ή, ακόμη πιο τραγικά, για μια επιστροφή αξιών της προνεωτερικής κοινωνίας που νομίζαμε ότι είχαμε αποβάλει για πάντα (εθνικισμός, φονταμενταλισμός, πουριτανισμός), στην πραγματικότητα πιστεύω ότι είναι πιο ακριβές να μιλήσουμε για τη γιγάντωση δύο αντιθετικών κόσμων που οδηγούνται στη σύγκρουση.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι νέοι που κυκλοφορούν σχεδόν σε όλη την επικράτεια της χώρας υιοθετούν ενδυματολογικές και στιλιστικές επιλογές που δύσκολα μπορούν να χαρακτηριστούν συντηρητικές (τατουάζ, body pearcing, κλπ) και ότι σήμερα το mainstream της ελλαδικής τέχνης αποδέχεται μια ελευθερία μορφής και περιεχομένου φαινομενικά χωρίς όρια.

Μια επίσκεψη σε σειρά εκθέσεων τόσο σε ανεξάρτητους χώρους όσο και σε μουσεία αποκαλύπτει μια εικόνα ελευθερίας και, κυρίως, ευθυγράμμισης με τις διεθνείς τάσεις. Είμαι σίγουρος ότι το ίδιο θα παρατηρήσει κανείς και στη θεατρική σκηνή.

Όσο για τη μουσική, όλα δείχνουν ότι βρίσκεται σε μια φάση όπου “όλα επιτρέπονται”. Όχι μόνο σε επίπεδο φόρμας και πειραματισμού αλλά ακόμη και στην επίθεση εναντίον εκείνων των αξιών της προνεωτερικής κοινωνίας που λέγαμε πιο πάνω. Για του λόγου το αληθές, ρίξτε μια ματιά στις προθήκες οποιουδήποτε black metal δισκοπωλείου.

Άρα αυτή η “επιταχυνόμενη συντηρικοποίηση” δεν βρίσκεται παντού.

Όμως αναπτύσσεται σε παράλληλα περιβάλλοντα. Η αέναη επικράτηση της αισθητικής του σκυλάδικου τραγουδιού αποκαλύπτει μια άλλη Ελλάδα. Αυτή η Ελλάδα, παράλληλα με κάθε είδους σκοταδιστικές πολιτικές δυνάμεις, όχι μόνο παραμένει ισχυρή αλλά φαίνεται να ανακτά πολιτικό και πολιτισμικό έδαφος επιβάλλοντας όσο μπορεί τις αξίες της. Κατά μια έννοια, βλέπω ομοιότητες μεταξύ αυτής της εγχώριας διάστασης με αυτό που συνέβη, με τραγική κατάληξη, στη γειτονική Τουρκία. Εκεί, για πρώτη φορά στην ιστορία της τουρκικής δημοκρατίας το κεμαλικό κοσμικό κράτος ηττήθηκε από άλλες προνεωτερικές αξίες. Θα ήταν απολύτως ανακριβές να ισχυριστώ ότι μια τόσο οξεία σύγκρουση εμφανίζεται στη χώρα μας, όμως βλέπω ομοιότητες…

– Τα τελευταία χρόνια είχαμε και στη χώρα μας αρκετά περιστατικά λογοκρισίας (από το outlook μέχρι το πρόσφατο κατέβασμα παράστασης στο Εθνικό). Το άλλοθι συνίσταται στην αμφισβήτηση της ποιότητας του έργου. Πώς μπορούν οι ίδιοι οι καλλιτέχνες να αντισταθούν σε παρεμβάσεις ή ακόμα χειρότερα σε φαινόμενα καταστολής;

Ένας τρόπος που μπορώ να σκεφτώ είναι ένα Blitzkrieg, ένα ακαριαίο χτύπημα που θα εξόντωνε για πάντα (;) τη δυνατότητα παρέμβασης των σκοταδιστικών δυνάμεων. Μια μαζική έκθεση, μεγάλης κλίμακας, που θα έθιγε κάθε δυνατό ηθικό, θρησκευτικό, σεξουαλικό ή κοινωνικό ταμπού. Για να επιτύχει θα έπρεπε να είναι μεγάλο και να στηριχθεί από μια μεγάλη ομπρέλα ατόμων, ομάδων και δυνάμεων που θα το στήριζαν μέχρι την επιτυχή (ας το ελπίσουμε) νομική του διευθέτηση, που θα δημιουργούσε ένα δεδικασμένο, νομικό και μιντιατικό. Ένας άνθρωπος μόνος του όμως δεν μπορεί να το κάνει.

– Κινδυνεύει τελικά η τέχνη και από την αυτολογοκρισία; Και η ''προληπτική λογοκρισία'' είναι μήπως ο νέος τρόπος καταστολής;

Πράγματι, είχα σκοπό να το αναφέρω κι εγώ. Βρίσκω πολύ μεγαλύτερο τον κίνδυνο της αυτολογοκρισίας από την ίδια τη λογοκρισία. Έχω κι εγώ αισθανθεί (περισσότερες από μια φορά) τον κίνδυνο μιας νομικής ή μιντιατικής περιπέτειας και έχω σκεφτεί: “γιατί να μπλέξω”. Κι έχω αφήσει πράγματα απ' έξω. Η διαπόμπευση στα Μ.Μ.Ε. ή το κόστος και η φθορά μιας ποινικής δίωξης είναι φυσικό να απωθεί από τις πιο τολμηρές ιδέες πολλούς από τους εμπλεκόμενους στο πολιτισμικό προϊόν. Ιδιαίτερα δε όταν αυτοί δεν προστατεύονται από την ομπρέλα ενός μεγάλου κρατικού ή ιδιωτικού θεσμού.

– Σε ποιους τομείς θεωρείτε πως η τέχνη στη χώρα μας είναι πιο ευάλωτη;

Η πρόσφατη ιστορία έχει δείξει ότι είναι κυρίως στο Θέατρο και στα Εικαστικά. Η διαφορά είναι ότι το πρώτο μπορεί να “επωφεληθεί” από περισσότερα εισητήρια ενώ μια έκθεση σπανίως. Παραδόξως η μουσική και η λογοτεχνία σπανίως πλήττονται. Δεν μπορώ να είμαι σίγουρος αν αυτό σημαίνει ότι αυτά τα τελευταία καλλιτεχνικά είδη ακολουθούν λιγότερο τολμηρές κατευθύνσεις πλέον (ας μην ξεχνάμε περιπτώσεις όπως του Καζαντζάκη ή του Εμπειρίκου, ή στη μουσική του Σαββόπουλου, του Θεοδωράκη, κλπ στο παρελθόν) ή ότι οι σκοταδιστικές δυνάμεις ασχολούνται λιγότερο με αυτά…

– Η ελευθερία του λόγου έτσι όπως διαμορφώθηκε από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τα τελευταία χρόνια μπορεί να δημιουργήσει μια συμψηφιστική αποδοχή όσο και μια έντονη αποδοκιμασία στα όρια της οπαδικής συμπεριφοράς;

Η νέα δημοκρατία του διαδικτύου, με έμφαση στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης, μοιάζουν να εμφανίζουν μια πολυφωνία στα όρια του χαοτικού. Ασφαλώς και οι δυο (ή περισσότερες) πλευρές αυτής της σύγκρουσης εμφανίζονται σε πλευρές του διαδικτύου όμως ή ανωνυμία και η επιθετική ορμή των λογοκριτικών δυνάμεων τελικά τις ευνοούν αφού η άλλη πλευρά βρίσκεται σε άμυνα.

– Ο ρόλος των ιδρυμάτων και των χορηγών πόσο μπορεί να συντελέσει σε μια νέα ''βίβλο'' για την τέχνη που περιθωριοποιεί ή λογοκρίνει με καμουφλαρισμένο τρόπο
ό,τι δεν βρίσκεται κάτω από την ομπρέλα τους;

Ακριβώς αυτή είναι η περιοχή που εμένα με προβληματίζει και με ανησυχεί περισσότερο. Στο τέλος της ημέρας δυσκολεύομαι να πιστέψω ότι το μεγάλο πρόβλημα για την κατάσταση της τέχνης στην Ελλάδα είναι οργισμένοι καλόγεροι, παπάδες ή νεοναζί. Αυτό που με φοβίζει πολύ περισσότερο είναι η αυξανόμενη κυριαρχία τόσο των κρατικών θεσμών (αν και φανερά αποδυναμωμένων από τις χρυσές μέρες του παρελθόντος και της κομματικής τους στελέχωσης) όσο και του νέου φαινομένου των ιδιωτικων υπερ-ιδρυμάτων και θεσμών. Τα media (ως συνήθως) παραληρούν με την πληθώρα και την κλίμακα των εκδηλώσεών τους, όμως τι γίνεται με τις δυνάμεις που όπως είπατε “δεν βρίσκονται κάτω από την ομπρέλα τους”; Με μια έννοια η κατάσταση μοιάζει επικίνδυνα με την κατάσταση σ' αυτή τη χώρα τη δεκαετία του '60, οι καλλιτέχνες και οι διανοούμενοι που είχαν την εύνοια της βασιλικής αυλής είχαν πρόσβαση σε παραγωγές, αδιανόητες για τους μη ευνοημένους. Βλέπετε κάποια ομοιότητα;

Στην ομαδική έκθεση "Τέχνη και Λογοκρισία" συμμετέχουν οι καλλιτέχνες:

Αντωνόπουλος Άγγελος

Δαββέτας Δημοσθένης

Διαμαντοπούλου Γεωργία

Ζαφειρόπουλος Θοδωρής

Ζιώγας Γιάννης

Καζάζης Γιώργος

Κατσατσίδης Χαράλαμπος

Colignon Baudouin

Λαζαρίδου Δήμητρα

Μίχαλος Κωνσταντίνος

Μπάφας Αθανάσιος