Βρέθηκε ο τάφος του Αριστοτέλη! Ή μάλλον διαπιστώθηκε επιτέλους ότι πρόκειται για το συγκεκριμένο και όχι για κάποιο άλλο μνημείο! Ας μην ενθουσιαζόμαστε: ούτε η ανακάλυψη ούτε η διαπίστωσή της είναι τόσο πρόσφατες· τώρα μας τό είπανε…
Πέραν όμως των ερωτημάτων που δημιουργούνται για το γιατί υπήρξε τόση απόσταση ανάμεσα στο γεγονός, την εξακρίβωσή του, και την καθυστερημένη δημοσιοποίησή του, δεν παύει να είναι μια καλή ευκαιρία να εκφραστούν ορισμένες σκέψεις για τους λόγους για τους οποίους αξίζει να επισκεφτεί κανείς το μνημείο του Αριστοτέλη.
Και δεν αναφέρομαι, ασφαλώς, στον τάφο των Σταγείρων αλλά στο έργο που μας έχει κληροδοτήσει αυτός ο άνθρωπος.
Για να αντιληφθούμε όμως γιατί δεν θα έβλαπτε να διαβάσουμε τις πραγματείες του Μακεδόνα φιλοσόφου, καλό θα ήταν να τον τοποθετήσουμε μέσα στο πνευματικό και πολιτικό περιβάλλον στο οποίο έδρασε.
Μόνο αν δούμε όχι μόνο τι έγραψε αλλά σε ποιους απευθυνόταν ή σε ποιους δεν θέλησε ποτέ να απευθυνθεί, μόνο τότε θα αποφύγουμε το μεθοδευμένο ατόπημα των κληρικών του Μεσαίωνα, οι οποίοι παρουσίαζαν αναχρονιστικά τον Αριστοτέλη (και τον Πλάτωνα) ως την αυθεντία που επιβεβαίωνε τον ανθρωπισμό της καταπίεσης που κατάφεραν να επιβάλουν.
Στα Πολιτικά του, ο Αριστοτέλης καταλήγει ότι οποιοδήποτε πολίτευμα (ολιγαρχία, μοναρχία, δημοκρατία) μπορεί να είναι αποτελεσματικό, αρκεί το σώμα διακυβέρνησης (ολίγοι, μονάρχης, λαός) να αποσκοπεί στο συλλογικό συμφέρον.
Αν αναλογιστούμε ότι ο Αριστοτέλης καταγόταν από αριστοκρατική γενιά (ήταν γιος του Νικόμαχου, προσωπικού γιατρού του Μακεδόνα βασιλιά Αμύντα του Γ'), καταλαβαίνουμε τον βαθμό στον οποίο ο Αριστοτέλης ήταν απαλλαγμένος από προσωπικές φιλοδοξίες.
Η αμεροληψία με την οποία αντιμετώπιζε τα θέματα τα οποία ερευνούσε φαίνεται καλύτερα σε ένα άλλο παράδειγμα, αυτή τη φορά από τα Ἠθικὰ Νικομάχεια.
Στο ερώτημα ποιος μπορεί να είναι ηθικός άνθρωπος, ο Αριστοτέλης απαντά λιτά ‘όλοι’, αρκεί να δεχθούν την κατάλληλη παιδεία.
Για τους γαλαζοαίματους κτηματίες της Μακεδονικής αλλά και της Αθηναϊκής κοινωνίας ήταν σκανδαλώδες να αμφισβητήσει κανείς – πόσο μάλλον ένας «δικός τους» – ότι η αρετή, είτε ηθική είτε διανοητική, ήταν αποκλειστικό προνόμιο της αριστο-κρατίας. Τα μέλη της, οι άριστοι, θεωρούσαν τους εαυτούς τους δικαιωματικά ικανότερους και πιο χρηστούς από τους νεόπλουτους εμπόρους και ναυτικούς ή τους μικροκαλλιεργητές. Σε ένα τέτοιο κοινωνικό περιβάλλον, και μάλιστα όντας ένας από αυτούς τους αριστοκράτες, ο Αριστοτέλης καλούσε μέχρι και τον δούλο να ασκηθεί στην καλλιέργεια των δεξιοτήτων του.
Όταν το 343 π.Χ. ο φίλος του και βασιλιάς της Μακεδονίας Φίλιππος κάλεσε τον Αριστοτέλη να αναλάβει την εκπαίδευση του δεκατριάχρονου τότε Αλέξανδρου, ο Αριστοτέλης δέχθηκε με ευχαρίστηση.
Επιμελήθηκε μόνος του μια έκδοση των ομηρικών επών και μέσα από ηθικά παραδείγματα οραματίστηκε να γαλουχήσει έναν μελλοντικό χρηστό ηγέτη. Μετά από χρόνια, όσο εύκολα δέχθηκε να τον μορφώσει, τόσο απλά αρνήθηκε την πρόταση του μαθητή του, Αλέξανδρου, να μετακομίσει στην Ασία και να ζήσει πλουσιοπάροχα τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του απολαμβάνοντας την τρυφή της Περσίας.
Φυσικά, ο Αριστοτέλης δεν φοβόταν την χαρά και την ηδονή (αντίθετα με τον δάσκαλό του τον Πλάτωνα). Απεναντίας, ασχέτως του πώς όριζε την ηθική αρετή, μας ξεκαθαρίζει ότι αξίζει να την αποκτήσουμε γιατί έτσι θα είμαστε χαρούμενοι και θα κάνουμε και τους γύρω μας να χαμογελούν. Ίσως γι’ αυτό προτιμούσε να αναζητεί τη γαλήνη ταξιδεύοντας και καταγράφοντας κάθε είδος ζώου και φυτού που συναντούσε, όπως γράφει στο έργο του Περὶ ζῴων μορίων: «Γι' αυτό δεν πρέπει να κουραζόμαστε, σαν τα παιδιά, να μελετούμε και το πιο ασήμαντο ζώο. Γιατί σε κάθε δημιούργημα της φύσης υπάρχει κάτι το θαυμάσιο.»
Το παρόν δοκίμιο δεν αποτελεί έπαινο του Αριστοτέλη. Άλλωστε, είναι μάλλον γεγονός ότι επρόκειτο για αρκετά εριστικό άνθρωπο, όπως μας πληροφορούν οι πηγές. Συγκρίνοντάς τον όμως και με τον γραφικό ανθρωπισμό του σήμερα του οποίου τον αποκαλούν πατέρα, απείχε παρασάγγας, ως ταπεινά παιδικός και ασυμβίβαστος που φαίνεται να ήταν.
Βασίλης Λιοτσάκης
Leave a Reply