Επεισοδιακή ήταν η πρεμιέρα της πολυαναμενόμενης παράστασης Η Καταρίνα και η ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες του Tiago Rodrigues στη Στέγη.
Ο 48χρονος Πορτογάλος δημιουργός της παράστασης, Tiago Rodrigues έχει πίσω του ήδη μια σημαντική καριέρα, τόσο ως μέλος της πρωτοποριακής βελγικής κολεκτίβας tg STAN όσο και ως αυτόνομος καλλιτέχνης. Στη χώρα μας, είχε εμφανιστεί το 2011, και πάλι στη Στέγη, 2011, όταν συμμετείχε ως ηθοποιός στις «Αντιγόνες» των tg STAN, μια σύνθεση που έφερνε σε αντιπαράθεση δύο σύγχρονες εκδοχές του μύθου, αυτές του Jean Cocteau και του Jean Anouilh.
Η παράσταση Η Καταρίνα και η ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες (Catarina e a beleza de matar fascistas) πρωτοπαρουσιάστηκε το 2020 στο Φεστιβάλ της Αβινιόν –όπου είναι καλλιτεχνικός διευθυντής- και στο Teatro Nacional D. Maria II της Λισαβόνας. Έκτοτε έχει παρουσιαστεί στα μεγαλύτερα ευρωπαϊκά φεστιβάλ της Ευρώπης και έχει περιοδεύσει ανά τον κόσμο, σημειώνοντας παντού επιτυχία. Το καλοκαίρι παρουσιάστηκε και στη Biennale Di Venezia, ενώ η προπώληση για την παράσταση της Στέγης, ολοκληρώθηκε σε λιγότερο από μια ώρα.
Υπόθεση: Τα μέλη μιας οικογένειας στη νότια Πορτογαλία έχουν την παράδοξη παράδοση, μία φορά τον χρόνο, να εγκαταλείπουν την κανονική ζωή τους για να σκοτώσουν έναν φασίστα. Το δυστοπικό θεατρικό έργο του καλλιτεχνικού διευθυντή του Φεστιβάλ της Αβινιόν θίγει το φλέγον θέμα της εποχής: Τι σημαίνει φασισμός;
Το έργο είναι εμπνευσμένο από ένα ιστορικό γεγονός, που έγινε το σύμβολο ενός αντιστασιακού κινήματος ενάντια στη δικτατορία του Σαλαζάρ – πρωθυπουργός της Πορτογαλίας για 36 χρόνια από το 1932 έως το 1968 και ιδρυτής του απολυταρχικού «Νέου Κράτους» (Estado Novo). Στις 19 Μαΐου 1954, το Beleizão, μια μικρή πόλη στη Νότια Πορτογαλία έφερε αντίσταση στη δικτατορία του Σαλαζάρ. Η Catarina Eufémia, μια αναλφάβητη αγρότισσα ηγήθηκε της επανάστασης για υψηλότερους μισθούς, σκοτώθηκε από την Guardia Nacional Republicana. Ήταν μόλις 26 ετών και μητέρα τριών παιδιών.
Η δραματουργία της παράστασης αφορμάται από αυτό το πραγματικό γεγονός, φέρνοντας στο προσκήνιο μυθοπλαστικά τους απογόνους της Καταρίνα, οι οποίοι συνεχίζουν τον αγώνα κατά του φασισμού. Η νέα Καταρίνα του Tiago Rodrigues ζει στο κοντινό μέλλον, είναι νέα, χειραφετημένη, ασυμβίβαστη, vegan, επαναστάτρια, μέρος μιας μητριαρχικής συλλογικότητας και ειδικότερα μιας δεμένης οικογένειας που από τον ιστορικό Μάη του ’54 –στη μνήμη της γιαγιάς τους- επιτελούν μαζί μια τελετουργία εκτέλεσης ενός φασίστα κάθε χρόνου, περνώντας από γενιά σε γενιά την αντίδραση στη βία (με βία).
Το δραματικό παρόν του έργου είναι η ομηρία ενός φασίστα βουλευτή από την οικογένεια Καταρίνα και η προετοιμασία για την πρώτη εκτέλεση δια χειρός της 26χρονης Καταρίνα. Η ηλικία «μετάβασης» στην ενεργό αντεπίθεση στη βία του φασισμού, συμπίπτει με την ηλικία που είχε η Catarina Eufémia όταν εκτελέστηκε. Το σύμπαν που οραματίστηκε ο Rodriquez καταρρίπτει την εδραιωμένη πατριαρχία, αμφισβητεί πολύ γόνιμα την καθεστηκυία τάξη και φέρνει τη γυναίκα στο προσκήνιο ως μαχήτρια-ακτιβίτρια, αντάρτισσα, κυριαρχική φιγούρα στην οικογένεια και τη μικροκοινωνία, απελευθερωμένη από έμφυλα στερεότυπα και κακοποιητικές συμπεριφορές.
Περνάμε από την ιστορική προσωπικότητα της Catarina, σε έναν οικογενειακό «στρατό» από Καταρίνας. Η μαμά Καταρίνα, η αδερφή Καταρίνα, ο αδερφός Καταρίνα, ο θείος Καταρίνα και ούτω καθεξής. Τα αρσενικά μέλη της οικογένειας χωρίς δισταγμό, απορρίπτουν τις αντωνυμίες και τα επίθετα γένους αρσενικού (σ.σ. η πορτογαλική γλώσσα όπως η ισπανική και η ελληνική, έχουν διάκριση των γενών στα επίθετα), φοράνε φούστες, μοιράζονται τις ίδιες συνήθειες και τους αντίστοιχους ρόλους με τις γυναίκες. Όσο απλοϊκή κι αν φαίνεται αυτή η γραμματολογική/γλωσσολογική επιλογή στη δραματουργία, κρίνεται ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα και κοινωνικά καίρια, αφού τα διάφορα φεμινιστικά κινήματα και οι gender studies κάνουν πολυετή αγώνα για εξίσωση των φύλων και στη γλώσσα. Σκεφτείτε μονάχα πόσα επαγγέλματα έχουν επικρατήσει με το αρσενικό τους γένος, ή τον πληθυντικό ευγενείας που μεταχειρίζεται το αρσενικό γένος ως κυρίαρχο.
Πάμε να δούμε τώρα το περιβάλλον και τις συνθήκες που λαμβάνει χώρα η τελετουργία κάθαρσης από τους φασίστες (η ετήσια εκτέλεση ενός φασίστα). Η οικογένεια Καταρίνα απομονώνεται σε έναν απομονωμένο υπαίθριο χώρο πολύ έξω από τη Λισαβόνα, όπου έχουν χτίσει ένα σπίτι, καλλιεργούν τη γη, φυτεύουν δέντρα –στο σημείο όπου θάβουν κάθε χρόνο τον φασίστα- και έχουν αναπτύξει δικές τους ρουτίνες. Μαγειρεύουν συνταγές που έκανε η γιαγιά τους, φοράνε τοπική ενδυμασία, μοιράζονται τα πάντα σε μια συνθήκη κοινοβίου και απέχουν από την τεχνολογία για να μην έχουν μεγάλη επαφή με τον έξω κόσμο. Με δύο λόγια: έχουν δημιουργήσει τη δική τους ετεροτοπία. Ταυτόχρονα, η σύνδεση με την πρώτη Καταρίνα μέσω της επιστολής που άφησε και των αφηγήσεων των παιδιών της, διανοίγουν μια ετεροχρονία που κάνει πολύ ενδιαφέρουσα προβολή στο σήμερα.
Κάθε μέλος της οικογένειας έχει τον ρόλο του σε αυτό το τελετουργικό. Κάποιος θα συλλέξει τα στοιχεία και θα απαγάγει τον φασίστα, κάποιος θα τον δέσει, κάποιος θα σκάψει τον λάκκο, κάποιος θα του εκμαιεύσει το όνομα ενός άλλου φασίστα –που θα αποτελέσει το επόμενο «θύμα» της οικογένειας- και κάποιος θα είναι αυτός που θα πατήσει τη σκανδάλη. Συνολικά έχουν σκοτώσει 73 φασίστες.
Ο Rodriguez δε φοβήθηκε να συνθέσει μια πρωτότυπη δραματουργία με αφορμή μια τόσο σημαντική στιγμή στην πορτογαλική ιστορία και να δημιουργήσει μια εκπληκτική παράσταση οικουμενικού και διαχρονικού ενδιαφέροντος. Μέσα από την πυκνογραμμένη δραματουργία του, έθιξε θέματα πολιτικά και κοινωνικά, ζητήματα φύλου και ταυτότητας, τη δομή της οικογένειας εν γένει, τη διαφορετικότητα, τη σεξουαλική ετερότητα και παράλληλα δημιούργησε ένα μωσαϊκό ανθρώπων που αγγίζουν το σήμερα πολύ καθαρά (vegan, λεσβία μητέρα, ομοφυλοφιλία, υγεία, σύγχρονη ελευθερία, αναρχία).
Από τις πιο δυνατές στιγμές του έργου, ήταν το τραγούδι της αντάρτισσας που ερμήνευσε όλος ο θίασος, δίνοντας στοιχεία από την πορτογαλική κουλτούρα. Θα σταθώ ιδιαίτερα στη συζήτηση της μητέρας Καταρίνα με την 26χρονη Καταρίνα γύρω από τις αμφιβολίες της δεύτερης γύρω από τον φόνο το φασίστα. Ο διάλογος τους θυμίζει Αγώνα Λόγου από την αρχαιοελληνική τραγωδία, όπου ο καθένας εκθέτει τα επιχειρήματά του.
Λίγο πρν αποφασίσει η Καταρίνα αν θα σκοτώσει υπηρετώντας το οικογενειακό τελετουργικό ή αν θα φύγει εγκαταλείποντας την οικογένειά της και αναζητώντας μια εναλλακτική, οι Καταρίνας αρχίζουν να πέφτουν νεκρές η μία μετά την άλλη. Ο αιχμάλωτος φασίστας μετά από 2 ώρες και κάτι στη σιωπή, ανακτά τον εαυτό του και γίνεται το επίκεντρο της σκηνής.
Ο ακροδεξιός βουλευτής αρχίζει ένα μακροσκελές λογύδριο σε ευθεία αντιπαράθεση με την υπόλοιπη δραματουργία, που φαίνεται να γυρίζει την αιχμαλωσία του από αντιφασίστες σε μια «ηρωική» του επιστροφή στο κοινοβούλιο. Ο πολιτικός του λόγος γίνεται προοδευτικά όλο και πιο συντηρητικός, ξύλινος και κακοποιητικός προς τις γυναίκες, τους ομοφυλόφιλους και τις μειονότητες που διαβρώνουν την κοινωνική ισορροπία.
Η σκηνή αυτή αποτελεί το κρεσέντο της παράστασης και μετά από ένα τέταρτο φαίνεται πως προκαλεί τους θεατές, που αρχίζει να φωνάζει διάφορα υβριστικά συνθήματα ή να προκαλούν τους ήρωες να τον σκοτώσουν. Τα φώτα της πλατείας άναψαν. Ακούστηκαν μεταξύ άλλων: «Matalo!», «Shoot Him!», «Σκοτώστε τον!», «Τελειώστε!». Γιουχαίσματα εναλλάσσονται με χειροκροτήματα, προκαλώντας αντιδράσεις των θεατών.
Πιστεύω πως αυτό ήθελε να πετύχει και ο δημιουργός της παράστασης, να ξεσηκώσει τους θεατές και να αντιδράσουν σε όλα αυτά που συμβαίνουν, να αποκτήσουν φωνή, να μην είναι «παθητικοί» θεατές του πολιτικού θεάτρου, αλλά ενεργοί και μάχιμοι πολίτες.
Ένιωθα πως εκείνη την ώρα γεννιούνται ξανά οι Καταρίνας, και αν δεν «σκοτώσουν» τον φασίστα, θέλουν τουλάχιστον να τον αποτρέψουν από την εξουσία. Σε όλο αυτό, είναι ειρωνικό πως το κόμμα του φασίστα λεγόταν «Νέα Δημοκρατία» και παίζεται στην Ελλάδα, όπου μας κυβερνά για τόσα χρόνια. Πιστεύω βέβαια πως είναι μια ευθεία αναφορά στο «Νέο Κράτος» του Σαλαζάρ.
Και ναι! Η Καταρίνα και η ομορφιά του να σκοτώνεις φασίστας ήταν μια πανέμορφη δουλειά και η αφορμή για περαιτέρω συζήτηση γύρω από την έννοια του πολιτικού θεάτρου στο σήμερα. Ο κύριος Rodriguez είναι κάθε άλλο παρά καλοδεχουμένος όταν ετοιμάσει τις επόμενες δουλειές του, να ξαναταξιδέψει στη χώρα μας και να μας συμπεριλάβει στις … τελετουργίες του.
Αναστάσης Πινακουλάκης
Info:
Η παράσταση θα παρουσιάζεται μέχρι την Παρασκευή 8 Δεκεμβρίου στη Στέγη, μα τα εισιτήρια είναι ήδη sold out.
