«Το Κυνήγι του Βασιλιά Ματθία» (Εκδόσεις Κριτική) είναι ίσως το πιο πολιτικό βιβλίο που διάβασα φέτος.
Τα έφερε έτσι η ροή των γεγονότων και θα είναι το τελευταίο βιβλίο για το οποίο θα γράψω δύο κουβέντες για το 2017. Ομοίως και η συνέντευξη με τον συγγραφέα του, Νίκο Ξένιο.
Μια γραφή που ξεχωρίζει για την αμεσότητα της, δύο ιστορίες τόσο «ξένες» φαινομενικά μεταξύ τους, αλλά και σε εμάς, που είμαστε στον βολικό καναπέ μας και διαβάζουμε, όσο και οικείες τελικά αλληλεπιδρούν με έναν έξοχο τρόπο και δημιουργούν μια μοναδική ατμόσφαιρα σε ένα συναρπαστικό «μίνι» μυθιστόρημα.
Λέω «μίνι» λόγω της μικρής έκτασης. Μπαίνοντας όμως στις σελίδες του ένας στιβαρός μυθιστορηματικός κόσμος και λόγος προβάλλει και παρασύρει και τον πιο απαιτητικό αναγνώστη.
Η ιστορία των προσφύγων του σήμερα «ακούει» γύρω από τη φωτιά την ιστορία της Πριγκίπισσας Μερσούδας, που εκτυλίσσεται στον 16 αιώνα και έχουν και οι δύο έναν κοινό παρανομαστή: Τον κατατρεγμό.
Κατατρεγμένοι άνθρωποι που τσαλακώνονται στην Τουρκία, την Ελλάδα, τη Σερβία και φτάνουν με τον φόβο να τρώει τα σωθικά τους στην Ουγγαρία. Σήμερα, που όλοι ξέρουμε τι συμβαίνει αλλά συγκινούμαστε μόνο όταν η τραγωδία αυτών των ανθρώπων κορυφώνεται στο πρόσωπο ενός Αϊλάν.
Κι από την άλλη μια ιστορία ιπποτική, που μόνο «ιππότες» δεν είναι οι δυνάστες μιας κοπέλας που αναγκάζεται να παντρευτεί τον βασιλιά.
Κι όμως ο Νίκος Ξένιος, που επιτρέψτε μου να πω ότι είναι ένας από τους πολύ ευγενικούς συνομιλητές που έχω συναντήσει, έχει καταφέρει να μας χαρίσει ένα από τα καλύτερα βιβλία του 2017 (αν και δεν είμαι της «λίστας»).
Δεν θα πω ότι είναι «στρατευμένος» (κι αυτό γιατί ο όρος έχει μια αρνητική φόρτιση) είναι πάντως ένας οξυδερκής λογοτέχνης, που αφουγκράζεται τον κόσμο που αλλάζει, αλλά κι εμάς, που κολυμπάμε μέσα σ’ αυτόν. Πετάει στον αναγνώστη ένα σωσίβιο, να πιαστεί να ξαποστάσει από την δική του καθημερινότητα και να σκεφτεί.
… «Το μέλλον μας είναι αβέβαιο. Οι σχέσεις μας κάνουν φτερά και πετούν σαν τις κουβέντες μας στον αέρα. Στην Ευρώπη φυσάει ένας άνεμος ζοφερός, που θα μας παρασύρει και θα μας στροβιλίσει σαν φύλλα δέντρου».
Αφήνω αυτές τις γραμμές από το βιβλίο για σκέψη και πάμε να ακούσουμε τον ίδιο τον συγγραφέα.
(Αυτό που δεν μπορώ να σου μεταφέρω είναι η ένταση των σκίτσων που κοσμούν το βιβλίο, που είναι επίσης του συγγραφέα, που εκτός από συγγραφέας είναι καθηγητής στη μέση εκπαίδευση – ένα μικρό δείγμα όμως είναι απαραίτητο)
Το βιβλίο σου το περιγράφουν ως νουβέλα λόγω της μικρής έκτασής του. Προσωπικά μου δίνει την εντύπωση ενός μυθιστορήματος, σύντομου μεν αλλά σαφώς μυθιστορήματος. Τι είναι για σένα «Το Κυνήγι του Βασιλιά Ματθία»;
Φρόντισα να αφήσω ανοιχτό το περιθώριο της ιστορίας, ώστε τα πρόσωπα να διαγράφονται με ακρίβεια στο χωροχρονικό τους πλαίσιο, χωρίς όμως να δίνω «στο πιάτο» τα πορτραίτα τους. Ο χρόνος διατρέχει τέσσερις αιώνες με ταχύτητα αστρονομική. Ήθελα οι περιφερικοί χαρακτήρες να έχουν μεγάλη βαρύτητα, να πλαισιώνουν και να αναδεικνύουν τα κεντρικά πρόσωπα. Ήθελα το τέλος του βιβλίου να είναι επιδεκτικό πολλών ερμηνειών και η προοπτική του να είναι σφαιρική. Συμφωνώ λοιπόν πως είναι ένα μυθιστόρημα, με την ιδιαιτερότητα ότι πρόκειται για πολύ συμπαγές μυθιστόρημα. Και η εκδότριά μου Μάγγη Μίνογλου ήταν εξ αρχής της ίδιας άποψης.
Οι ήρωές σου μας είναι γνωστοί. Τους βλέπουμε να περιμένουν σε ουρές στο αλλοδαπών, σε πλατείες, σε φωτογραφίες και βίντεο στις ειδήσεις. Είναι πρωτίστως επιζήσαντες. Τους μελέτησες, έκανες έρευνα πριν γράψεις για τους πρόσφυγες;
Είναι επιζήσαντες γιατί δεν θα ήθελα να πρωταγωνιστούν στο βιβλίο μου οι νεκροί-αν και θα ήταν ενδιαφέρον οι νεκροί να μας πουν από ψηλά την τελική τους αποτίμηση της αθλιότητας πάνω στη γη. Δεν κάνω άλλη δουλειά από το να μελετώ τους αδικημένους και να εξανίσταμαι με τα ανεξάντλητα περιθώρια υπομονής και στωϊκότητας που έχουν. Σίγουρα η προσφυγιά και ο ξεσπιτωμός ανήκουν στην ιδιοσυστασία της ελληνικής φυλής, οπότε η ακρίβεια στην απόδοση της ψυχοσύνθεσης και των πόθων ενός πρόσφυγα προκύπτει ενστικτωδώς από κάποια εγγεγραμμένη στο ομαδικό ασυνείδητό μας μνήμη. Επιπλέον, η ακρίβεια της έρευνας και η απόδοση των πραγματολογικών λεπτομερειών σε ένα μυθιστόρημα με θέμα την προσφυγιά έχει σχέση και με τον βαθμό ευαισθησίας του παρατηρητή και με την εναλλαγή των ρόλων παρατηρητή και παρατηρούμενου.
Πόσο δοκιμάζεται η αξιοπρέπεια των προσφύγων και πόσο η δική «μας», ημών των υπολοίπων, που παρακολουθούμε αυτή την εκατόμβη στη Μεσόγειο, τις άθλιες συνθήκες στη Μόρια, στην Ειδομένη, στην πλατεία Βικτωρίας;
Δεν θεωρώ ότι δοκιμάζεται η αξιοπρέπεια ενός ανθρώπου που βασανίζεται, ούτε ενός ετοιμοθάνατου, ούτε ενός γέροντα που χρειάζεται βοήθεια. Δεν συμμερίζομαι τη γνώμη κάποιων ότι ο αβοήθητος άνθρωπος χάνει την αξιοπρέπειά του, ακόμη και όταν οι συνθήκες τον αποκτηνώνουν. Ναι, την ανθρωπινότητά του ίσως να την έχει ήδη απολέσει από τη στιγμή που του στερείται το δικαίωμα να έχει σπίτι, τροφή, ασφάλεια, περίθαλψη, μέλλον. Αλλά δεν διακρίνω κάτι το αναξιοπρεπές σε αυτό. Οι μόνοι των οποίων η αξιοπρέπεια συνιστά διακύβευμα είναι όσοι ανέχονται ανερυθρίαστα να ξεπαγιάζουν οι άνθρωποι στη Μόρια, να βουλιάζουν αύτανδρες λέμβοι στη Μεσόγειο, να εξαπατώνται τα ανθρώπινα ράκη με ψεύτικες υποσχέσεις επανασύνδεσης με τους δικούς τους, και όλα αυτά να τα παρακολουθούν αβρόχοις ποσίν.
Παράλληλα με την ιστορία των προσφύγων αναδεικνύεις την ιστορία μιας άλλης κυνηγημένης, της Μερσούδας. Τι θες να δείξεις με την παράλληλη εξιστόρηση;
Ότι μπορείς να πετύχεις ένα θαύμα, αν θέλεις να αποφύγεις την ποταπότητα, την ανελευθερία και την υποκρισία. Ότι μπορείς να εκφράσεις την ένστασή σου στις χειριστικές κινήσεις των άλλων, και ιδιαίτερα αυτών που σε συνθλίβουν με το άλλοθι της αγάπης. Ότι μπορείς να στρέψεις τα νώτα στις αγοραίες σχέσεις και στις σχέσεις υποταγής. Ότι μπορείς να κατανικήσεις ακόμη και τους φυσικούς νόμους, απεκδυόμενος των ρόλων που οι άλλοι προορίζουν για σένα. Ότι όσο πιο βάρβαρος είναι ο δυνάστης που έχεις να αντιμετωπίσεις, τόσο πιο εντυπωσιακή μπορεί να γίνει η μεταμόρφωσή σου.
Γυναίκες και πρόσφυγες είναι τα δύο σύμβολα της καταπίεσης σήμερα;
Εξαρτάται. Βλέπω πολλά σύμβολα της καταπίεσης. Τα βλέπω στον εργαζόμενο που χτυπάει κάρτα κάθε πρωί σε μια δουλειά που δεν αγαπά και του οποίου η ζωή γίνεται υποφερτή μόνο στις μέρες της αδείας του. Βλέπω την καταπίεση στις συναθροίσεις κατά την προεκλογική εκστρατεία των κομμάτων, στον βομβαρδισμό των διαφημίσεων στην τηλεόραση, στον γάμο που έχει καταντήσει μια μέγγενη για όλους, στα ξενοδοχεία όπου κάποιοι παντρεμένοι στεγάζουν την παράνομη δεύτερη σχέση τους, στο πρόσωπο μιας πόρνης που στέκεται στη γωνία Ακαδημίας και Βουκουρεστίου, σε κάποιον που περιμένει σε ένα κελί φυλακής. Καταπίεση βλέπω στο ντοπάρισμα των ολυμπιακών πρωταθλητών και στο χέρι που απλώνει ο παπάς να του το φιλήσεις. Στα υποχρεωτικά οικογενειακά τραπέζια, στις τάξεις των σχολείων και στη σύνθλιψη των εφήβων από τον μηχανισμό των Πανελληνίων Εξετάσεων. Οι κάτοικοι της Κίνας και των χωρών του πρώην Ανατολικού Μπλοκ είναι για μένα επίσης σύμβολα της καταπίεσης. Για να μην αναφέρω όλο τον Τρίτο Κόσμο.
Μπορεί ο «χορτάτος» να καταλάβει τον «πεινασμένο»;
Όχι.
Έχω την βεβαιότητα ότι το βιβλίο σου είναι πολιτικό. Είναι;
Βεβαίως.
Πιστεύεις ότι η λογοτεχνία, ή έστω κάποιο τμήμα της, οφείλει να ξεσηκώνει τον αναγνώστη, ή είναι απλώς μόνο για ονειροπόληση και καλλιέργεια;
Δεν έχω πρότυπο «ορθής» εκδοχής της λογοτεχνίας. Κάθε μορφή τέχνης απευθύνεται και σε συγκεκριμένο κοινό. Δεν πιστεύω ότι οι λογοτέχνες επωμίζονται την παραμικρή ευθύνη για την αφύπνιση των αναγνωστών. Εάν ο αναγνώστης είναι πνεύμα εγρηγορός, τότε η καλή λογοτεχνία συναντά πρόσφορο έδαφος ώστε να ευδοκιμήσει. Εάν ο αναγνώστης βρίσκεται σε λήθαργο έτσι κι αλλιώς αγοράζει τα βιβλία που τον βοηθούν να βυθιστεί βαθύτερα. Η αντιδιαστολή που θέτεις δεν με εκφράζει απόλυτα. Γιατί η ονειροπόληση είναι παράγοντας πραγματικής χειραφέτησης, όταν διαπνέεται από αισιοδοξία, διανοίγει ορίζοντες σκέψης, οικοδομεί καινούργιους κόσμους: δεν πρέπει να την υποτιμά κανείς. Όσο για την καλλιέργεια, αυτή είναι μια αέναη διαδικασία που αρδεύεται από πολλά κανάλια και η οποία, κατά την άποψή μου, δεν προϋποθέτει απαραιτήτως τη λογοτεχνία.
Δεδομένης της καθηγητικής σου ιδιότητας, ποιο μάθημα πιστεύεις ότι λείπει από το σύγχρονο ελληνικό σχολείο σήμερα;
Λείπουν η Σεξουαλική Αγωγή και η Μαγειρική.
Τα (πολύ ζωντανά και με έντονη την «κίνηση») σκίτσα του βιβλίου είναι δικά σου. Πώς ξεκίνησες να σκιτσάρεις;
Σκίτσαρα ανέκαθεν. Φανταζόμουν τον εαυτό μου να εικονογραφεί τις ιστορίες. Αγαπούσα τα βιβλία με βινιέτες και σκίτσα. Επίσης σκιτσάρω ενώ διδάσκω.
Σκιτσάρεις με μολύβια, γράφεις με μολύβι ή κατ’ ευθείαν δακτυλογραφείς;
Σκιτσάρω με μολύβια και κραγιόνια. Γράφω σε τετράδια που αγοράζω από τα υπέροχα μαγαζιά cartollerie που δεν χορταίνω να χαζεύω στην Ιταλία. Αφού γράψω την πρώτη εκδοχή του κειμένου στο τετράδιο θα τη μεταφέρω στον υπολογιστή και θα τη δακτυλογραφήσω σε τυφλό σύστημα.
Θέλω να ξαναγυρίσω στις «σκέψεις» που μου προκάλεσε το βιβλίο σου. Τι είναι η προδοσία, σήμερα πού τη συναντάς;
Στις ιστορίες που μου αφηγούνται οι άλλοι. Στις ζωές των ανθρώπων που παρατηρώ. Στα σενάρια του κινηματογράφου και στα μυθιστορήματα. Όμως πρέπει να είμαι πολύ τυχερός, γιατί δεν την έχω βιώσει προσωπικά.
Η ελπίδα, πώς οριοθετείται, είναι «αυτή που πεθαίνει τελευταία» ή είναι αυτή που μας άφησε χρόνους αλλά δεν το ξέρουμε;
Φυσικά βρίσκεται στο κάτω μέρος του κιβωτίου με τα προικιά της Πανδώρας.
Ως δάσκαλος, είσαι αυθόρμητος ή η διδασκαλία είναι ένα καλογραμμένο σενάριο που δεν επιτρέπει αυτοσχεδιασμούς;
Η διδασκαλία είναι ένα κακογραμμένο σενάριο. Γι’αυτό και κάθε αυθόρμητος άνθρωπος σαν κι εμένα το αγνοεί και αυτοσχεδιάζει ασυστόλως.
Τι φοβάσαι και πώς ξορκίζεις τους φόβους σου;
Φοβάμαι πως οι αστακοί και οι καραβίδες είναι τεράστια έντομα που μοιάζουν με κατσαρίδες και γι’αυτό δεν πλησιάζω τα θαλασσινά. Επίσης φοβάμαι το αεροπλάνο. Γι’αυτό χρησιμοποιώ όσο μπορώ το τραίνο και το καράβι. Αντιλαμβάνεσαι, βεβαίως, ότι δεν ξορκίζω τους φόβους μου. Αντιθέτως, τους αφήνω να διογκώνονται και έχω περιέργεια να δω πού θα καταλήξω.
Υπάρχει κάποιο βιβλίο ή συγγραφέας που σου άλλαξε τα μυαλά ή και τη ζωή ενδεχομένως;
Όλοι οι καλοί συγγραφείς μού άλλαξαν και τη ζωή και τα μυαλά. Το μυαλό μου λειτουργεί χαμαιλεοντικά και δεν το εμπιστεύομαι. Εμπιστεύομαι περισσότερο το ένστικτό μου. Το οποίο με οδηγεί σε άλλα βιβλία που θα μου αλλάξουν τη ζωή και τα μυαλά, και πάει λέγοντας.
Αν έπρεπε να στείλεις ένα βιογραφικό με πέντε λέξεις ποιες …είσαι;
Πάρα μα πάρα πολύ ελεύθερος.
Γιάννης Καφάτος
3 thoughts on “Νίκος Ξένιος: Ο χορτάτος τον πεινασμένο δεν τον καταλαβαίνει – Συνέντευξη με αφορμή «Το Κυνήγι του Βασιλιά Ματθία»”
Pingback: Να είσαι ευτυχισμένος, είναι διαταγή - Ένα κείμενο του συγγραφέα Νίκου Ξένιου με αφορμή ένα video - viewtag.gr
Pingback: Τα ίδια Παντελάκη μου - Ένας καθηγητής γράφει για την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση - viewtag.gr
Pingback: «Τα σπλάχνα», το καινούργιο βιβλίο του Νίκου Ξένιου - viewtag.gr