Οι περισσότεροι άνθρωποι είμαστε εν δυνάμει τοξικοί. Με μια λεπτομερή ενδοσκόπηση μπορούμε να το ανακαλύψουμε και να το ανασύρουμε. Απαιτείται αυστηρή αυτοκριτική. Απαιτείται αυτογνωσία.
Είναι πιο εύκολο να εντοπίσουμε τον τοξικό άνθρωπο δίπλα μας από το να αναγνωρίσουμε τη δική μας τοξικότητα. Ο άνθρωπος που συναναστρέφεται τοξικούς ανθρώπους μετατρέπεται υποσυνείδητα κι αυτός σε τοξικό πολλές φορές. Είμαστε ο μέσος όρος των ανθρώπων που αλληλοεπιδρούμε, κατά τη γνωστή ρήση «δείξε μου το φίλο σου να σου πω ποιος είσαι». Επιπρόσθετα, είναι πιο εύκολο να κατηγορήσουμε τον άλλο παρά τον ίδιο μας τον εαυτό. Ενδεχομένως, ανάλογα με την περίσταση και το ρόλο μας στη σχέση, μπορεί να εναλλασσόμαστε από τοξικό σε μη τοξικό άτομο και το αντίστροφο σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας.
Ας δούμε τα κυριότερα χαρακτηριστικά των τοξικών ανθρώπων με απώτερο στόχο να διαβάσουμε πέρα και μέσα από τις λέξεις ώστε να καταλάβουμε αν είναι και δικά μας χαρακτηριστικά. Συνήθως πρόκειται για αρνητικούς κι επικριτικούς ανθρώπους που γενικεύουν το αρνητικό συμβάν χωρίς δεύτερη σκέψη. Θυματοποιούν τον εαυτό τους ρίχνοντας πάντα την ευθύνη στους άλλους, χωρίς καμία διάθεση αυτοκριτικής. Έχουν χαμηλή συναισθηματική νοημοσύνη κι αυτό γίνεται προφανές στο ότι δεν έχουν ενσυναίσθηση, με αποτέλεσμα να κατανοούν στο ελάχιστο ή και καθόλου τη συναισθηματική κατάσταση του άλλου. Ασχολούνται αποκλειστικά με το εγώ τους κι αρέσκονται στο να απαριθμούν τις επιτυχίες τους. Δεν κάνουν διάλογο αφού προτιμούν ακροατές παρά συνομιλητές. Οι περισσότερες φράσεις τους ξεκινούν με το «εγώ». Καρπώνονται αποκλειστικά οποιαδήποτε επιτυχία κι αρνούνται να αναλάβουν την ευθύνη της αποτυχίας. Επιβάλλουν την άποψή τους θεωρώντας ότι κάνουν πάντα το σωστό κι ότι τα γνωρίζουν όλα. Είναι συνήθως αγενείς καθώς δε δείχνουν σεβασμό προσβάλοντας και μειώνοντας διαρκώς τον άλλο. Είναι και ενεργητικά αλλά και παθητικά επιθετικοί. Ας δούμε, λοιπόν, με ποιο τρόπο μπορούμε να βοηθήσουμε αφενός εμάς να μην εμπλεκόμαστε συναισθηματικά και αφετέρου εκείνον ώστε να αλλάξει το σενάριο της ζωής του και να αποβάλλει τα τοξικά του χαρακτηριστικά. Γι’ αυτό το λόγο είναι πολύ σημαντικό, αν κι εμείς οι ίδιοι έχουμε κάποιο από αυτά τα χαρακτηριστικά, να το καταλάβουμε και να το αποδεχτούμε ώστε να τα αποβάλλουμε. Με αυτό τον τρόπο θα σταματήσουμε να προσελκύουμε πλέον τέτοια άτομα ή ακόμα και αν ανήκουν στο πολύ στενό μας περιβάλλον να μην εμπλεκόμαστε συναισθηματικά στο δραματικό τους σενάριο. Να μην συμμετέχουμε στην τοξική διαδικασία θυματοποίησης του εαυτού τους.
Όπως η τοξική ουσία είναι επιβλαβής για τον οργανισμό μας και κάνουμε τα πάντα για να τον διαφυλάξουμε από αυτήν, ομοίως πρέπει να διαφυλάσσουμε την ψυχή μας από τις τοξικές συμπεριφορές. Όπως η υγιεινή διατροφή προασπίζει την καλή μας υγεία έτσι κι οι υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις ανεβάζουν τη διάθεση και συντελούν στην καλή μας ψυχολογική κατάσταση. Μια ασπίδα στα αρνητικά σχόλια που μας μειώνουν, στις ενοχές που μας δημιουργεί ο τοξικός άλλος, στον αρνητισμό που μας ποτίζει, στην αδικαιολόγητη οξυθυμία του, στην παράλογη κτητικότητα, είναι να αναγνωρίσουμε και να αντιμετωπίσουμε τη βούλησή του να έχει τον ΕΛΕΓΧΟ και να μας χειραγωγεί αναλόγως. Η άκρατη επιθυμία για τον έλεγχο της κατάστασης του άλλου είναι αυτό που οδηγεί αυτά τα άτομα να είναι χειριστικά και δυσάρεστα. Αυτός ο έλεγχος τροφοδοτείται από δύο πλευρές: αυτή που ελέγχει και αυτή που ελέγχεται. Ο τοξικός επιθυμεί διακαώς να έχει τον πλήρη έλεγχο και μοιραία, όποιος τον συναναστρέφεται υποκύπτει, είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα, και ελέγχεται. Λαμβάνοντας υπόψη όσα αναφέραμε παραπάνω, ο απεγκλωβισμός από μια τέτοια σχέση καθίσταται αναγκαίος. Απεγκλωβισμός δε σημαίνει απαραίτητα απομάκρυνση από το τοξικό άτομο. Απεγκλωβισμός μπορεί να σημαίνει τη ριζική αλλαγή μας ώστε να απεμπλακούμε όχι από τη σχέση, αλλά από το συναίσθημα. Πώς επιτυγχάνεται αυτό;
Αυτός που ελέγχει κι αυτός που ελέγχεται χαρακτηρίζονται αμφότεροι από χαμηλή αυτοεκτίμηση. Η αυτοαγάπη (μία δική μου λέξη) είναι το αντίδοτο. Η ενίσχυση λοιπόν της αυτοεκτίμησης είναι η μία πρώτη προσέγγιση ώστε και ο πομπός και ο δέκτης να αντιληφθούν ότι είναι άξιοι να αγαπηθούν χωρίς απαραίτητα να συμπεριφέρονται κατά αυτόν τον τρόπο. Το άτομο καλείται να ανακαλύψει τι ακριβώς μειώνει την αυτοπεποίθησή του και τον αυτοσεβασμό του (είτε με τη βοήθεια ειδικού ή χωρίς) και να προχωρήσει στην άμεση τόνωση και ενίσχυσή τους. Επιπροσθέτως, μια συνηθισμένη παγίδα είναι να προσπαθούμε να αλλάξουμε τον άλλον, μια διαδικασία η οποία τελεσφορεί σπάνια ή και καθόλου. Σε αυτό το σημείο το σημαντικό είναι να αντιληφθούμε ότι πρέπει να αλλάξουμε ΕΜΕΙΣ τροποποιώντας τις συνήθειές μας, βάζοντας όρια και αντιδρώντας με σαφήνεια στη μη επιθυμητή συμπεριφορά. Σε αντίθετη περίπτωση έχουμε ευθύνη στη συντήρηση αυτής της τοξικής συμπεριφοράς αλλά και σχέσης. Μια συχνή επίσης αιτία που δε φεύγουμε από τοξικές σχέσεις είναι ο φόβος της μοναξιάς. Στο βωμό της μη μοναχικότητας θυσιάζουμε την αξιοπρέπεια και τις αξίες μας. Με την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης μαθαίνουμε να μη φοβόμαστε να μείνουμε μόνοι. Αν έχουμε να επιλέξουμε ανάμεσα στον αυτοσεβασμό και τη συντροφικότητα επιβάλλεται να διαλέξουμε το πρώτο, που είναι η πιο ισχυρή και ελεγχόμενη αξία.
Επέλεξα εσκεμμένα να προηγηθούν τα άρθρα μου για την αυτοπεποίθηση και τη συναισθηματική νοημοσύνη ως αντίδοτα στην «τοξικότητα», όπου το κύριο δυσάρεστο επακόλουθο είναι οι σχέσεις εξάρτησης και εναλλάσσονται οι ρόλοι του τοξικού ατόμου και του αποδέκτη αυτής της τοξικής συμπεριφοράς. Επομένως, τοξικός: εγώ ή ό άλλος; Μάλλον και οι δύο… Μία σχέση για να συντηρηθεί χρειάζεται δύο.
Ασημίνα Καραμαλέγκου – Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας – Life coach
Leave a Reply