Όταν είχα συναντήσει τον Γιάννη Παντελάκη με αφορμή το βιβλίο του «Η χαμένη τιμή της Δημοσιογραφίας» είχε σχεδόν αρχίσει την έρευνα για το βιβλίο που θα κυκλοφορήσει στα ράφια των βιβλιοπωλείων την Παρασκευή 23 Απριλίου 2021 από τις Εκδόσεις Θεμέλιο.
Μου μιλούσε με μεγάλο ενθουσιασμό για την ιστορία και τα ταξίδια που θα έκανε για να βρει και να ανακαλύψει και τα πρόσωπα και τις μαρτυρίες που θα αποτελούσαν το υλικό για το επόμενο βιβλίο του.
Σήμερα έχω την χαρά και την τιμή της εμπιστοσύνης του Γιάννη Παντελάκη και των Εκδόσεων Θεμέλιο (Άννα και Δέσποινα Μαλικιώση) να σας παρουσιάσω ένα κεφάλαιο του βιβλίου πριν από την επίσημη κυκλοφορία του.
Ο Γιάννης Παντελάκης έγραψε το παρακάτω κείμενο στο facebook για να μας μιλήσει για το βιβλίο του «Los Buenos antifascistas» – Η ιστορία των Ελλήνων εθελοντών του Ισπανικού Εμφυλίου μέσα από τα άγνωστα αρχεία των Διεθνών Ταξιαρχιών.
«Δυο χρόνια πριν σε μια Ισπανική εφημερίδα είδα το ονοματεπώνυμο Anastasia Tsackos Moratalla. Το Tsackos έμοιαζε αρκετά Ελληνικό. Σε μια συνέντευξή της μια ογδοντάχρονη γυναίκα περιέγραφε μια συγκλονιστική ιστορία. Είναι κόρη μιας Ισπανίδας που ερωτεύτηκε έναν Έλληνα αριστερό ο οποίος τα τελευταία χρόνια του μεσοπολέμου πήγε εθελοντικά στην Ιβηρική για να πολεμήσει τους εθνικιστές του Φράνκο. Λίγες εβδομάδες αργότερα, καθόμουν απέναντί της στο μακρινό Albacete νοτιανατολικά της χώρας. Την άκουγα να διηγείται τη ζωή του Έλληνα πατέρα της, ζωή βγαλμένη λες από σενάριο ενός ιδιαίτερα ευφάνταστου συγγραφέα. Όταν έφυγα από εκεί βάλθηκα να μάθω γι αυτούς τους Έλληνες σαν τον πατέρα της. Ποίοι ήταν οι άνθρωποι που παράτησαν τις ζωές τους για να πάρουν μέρος στο μεγαλύτερο ραντεβού διεθνισμού και αλληλεγγύης που έγραψε η ιστορία. Μαζί με χιλιάδες ξένους από πενηντατρείς χώρες πήραν μέρος στον Ισπανικό εμφύλιο πολεμώντας τους εθνικιστές της Ισπανίας που είχαν την γενναιόδωρη βοήθεια των Χίτλερ και Μουσολίνι. Δυο χρόνια αργότερα, είχα διαβάσει χιλιάδες σελίδες από τα σχεδόν άγνωστα αρχεία του Ισπανικού εμφυλίου, πληροφορίες απο εκατοντάδες διαφορετικές πηγές σε όλο τον κόσμο, δεκάδες βιβλία γι αυτούς τους εθελοντές που πολλές χώρες τίμησαν αλλα οχι και η δική μας. Είδα ότι ο Ερνεστ Χέμινγουει έχει γράψει κολακευτικές αναφορές για τους Έλληνες εθελοντές, διαπίστωσα πως αρκετοί συμπατριώτες μας έμπορου όπλων πλούτισαν υπερβολικά απο αυτό τον πόλεμο, μου έκαναν όχι ευχάριστη εντύπωση οι γεμάτες συμπάθεια για τον Φράνκο ανταποκρίσεις του Νίκου Καζαντζάκη σε εφημερίδα της εποχής. Ήταν περίπου 400 Έλληνες και Κύπριοι, άνθρωποι που έκαναν μοναδικές προσωπικές υπερβάσεις για να πολεμήσουν τον εθνικισμό μιας χώρας που δεν ήταν η δική τους. Όλα αυτά, με τη βοήθεια ανέκδοτου φωτογραφικού υλικού έγιναν ένα βιβλίο με την ιστορία τους να κινείται παράλληλα με την αφήγηση της Anastasia Tsackos Moratalla για την προσωπική ζωή του πατέρα της, του Γιώργου Τσάκου. Ποίοι ήταν αυτοί οι Buenos Antifascistas όπως τους χαρακτήριζαν οι Ισπανοί, γιατί πήγαν στην Ιβηρική, ποιες ήταν οι πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές τους αναφορές, πόσοι άφησαν τις ζωές τους εκεί πολεμώντας.
Σε λίγες ημέρες στα βιβλιοπωλεία από τις εκδόσεις Θεμέλιο…»
Ακολουθεί το απόσπασμα από το βιβλίο:
«EL MEJOR SOLDADO ES
UN GRIEGO GORDO DE CHICAGO»
(Ο ΚΑΛΥΤΕΡΟΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ ΕΙΝΑΙ
ΕΝΑΣ ΧΟΝΤΡΟΣ ΕΛΛΗΝΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΣΙΚΑΓΟ)
Πριν συνεχίσω τη διήγησή μου, θέλω να σας πω για μια μικρή ιστορία που αφορά τον πατέρα μου, η οποία θεωρώ πως είναι πολύ σημαντική. Την άκουσα όταν ήμουν μικρή από διηγήσεις συγγενικών μου προσώπων που τον γνώρισαν. Πιστεύω πως είναι χαρακτηριστική γι’ αυτόν, δείχνει εκτός των άλλων και το μεγάλο πάθος που έδειξε σε αυτόν τον πόλεμο για να νικηθεί ο φασισμός στην Ισπανία. Ένα πάθος που φυσικά έδειξαν ακόμα οι χιλιάδες ξένοι εθελοντές στην προσπάθειά τους να υπερασπιστούν τη Δημοκρατία μιας ξένης γι’ αυτούς χώρας.
Αυτό που θέλω να σας πω συνέβη τους πρώτους μήνες του 1937, τότε ο πατέρας μου ήρθε για δεύτερη φορά στο Albacete. Tην πρώτη φορά είχε έρθει στο τέλος του 1936, όταν παρουσιάστηκε και εντάχθηκε στις Διεθνείς Ταξιαρχίες.
Σε μια από τις μάχες του πολέμου, ο πατέρας μου δέχτηκε μια σφαίρα από όπλο των εθνικιστών στο δεξί χέρι. Σίγουρα ήταν πιο τυχερός από άλλους, δεν έχασε τη ζωή του όπως χιλιάδες εθελοντές, όμως ο τραυματισμός του ήταν αρκετά σοβαρός. Από τότε και όλα τα χρόνια που ακολούθησαν στη ζωή του είχε μεγάλο πρόβλημα με το χέρι του. Αν ήθελε να γράψει ένα γράμμα, για παράδειγμα, δεν μπορούσε να το κάνει με το τραυματισμένο χέρι. Αν χρειαζόταν κάτι τέτοιο, πάντα αυτός το υπαγόρευε και το έγραφαν κάποιοι άλλοι γι’ αυτόν. Αν κοιτάξετε τα γράμματα που μας έστελνε αργότερα, κάθε ένα από αυτά έχει διαφορετικό γραφικό χαρακτήρα.
Όταν τραυματίστηκε, τον είχαν μεταφέρει εδώ, στο Albacete, για να τον περιθάλψουν σ’ ένα από τα πρόχειρα νοσοκομεία που είχαν δημιουργηθεί στην πόλη, προκειμένου να παρέχουν βοήθεια στους τραυματισμένους brigadistas των Διεθνών Ταξιαρχιών. Αυτή ήταν η αιτία για να επιστρέψει στην πόλη. Ο πατέρας μου τότε που τραυματίστηκε θα μπορούσε να είχε φύγει από τον πόλεμο, αν ήθελε είχε την ευκαιρία ακόμα και να επιστρέψει στις Ηνωμένες Πολιτείες· ήταν τραυματισμένος σοβαρά.
Όμως δεν το έκανε, παρά τα προβλήματα που είχε με το χέρι του, δεν εγκατέλειψε τα μέτωπα του πολέμου και συνέχισε να μάχεται και να βοηθάει τους Δημοκρατικούς με όποιον τρόπο αυτό ήταν δυνατόν. Τότε δεν είχε γνωρίσει ακόμα τη μητέρα μου, δεν παρέμεινε δηλαδή στην Ισπανία γι’ αυτό τον λόγο. Παρέμεινε γιατί πίστευε σε αυτόν τον αγώνα που έδιναν οι Δημοκρατικοί. Και δεν ήταν μόνο αυτός που σκεφτόταν με αυτό τον τρόπο. Χιλιάδες ξένοι εθελοντές, παρά τις κακουχίες του πολέμου και τους τραυματισμούς, έδειξαν τότε μια τόσο γενναία συμπεριφορά. Ήταν εντυπωσιακό αυτό.
Τον καιρο του εμφυλιου, όταν ο Ernest Hemingway βρίσκεται στη Μαδρίτη, τα βήματά του συχνά τον οδηγούν στον αριθμό 12 της μεγάλης κεντρικής λεωφόρου Gran Via. Στο φημισμένο μπαρ «Chicote» (Museo Chicote) διαβάζει εφημερίδες, συναντάει ξένους και όμορφα κορίτσια και πίνει βαρελίσιο ουίσκι από τη Σκωτία, «ήταν το καλύτερο μπαρ στην Ισπανία και νομίζω ένα από τα καλύτερα του κόσμου». Εκείνη την ημέρα υπάρχει ένας επιπλέον λόγος για να επισκεφτεί το μπαρ, έχει ανακαλύψει ότι το «Chicote» εξακολουθεί να σερβίρει τζιν με τόνικ. Και μάλιστα στην ίδια τιμή που είχε το ποτό πριν ξεκινήσει ο Εμφύλιος.
Ο Hemingway διαλέγει ένα γωνιακό τραπέζι απέναντι από το παράθυρο και παραγγέλνει το ποτό του. Μερικά λεπτά αργότερα στο ίδιο τραπέζι θα καθίσει ο John, ένας έλληνας αξιωματικός που υπηρετεί στη 15η Ταξιαρχία. Ο John είναι ένας άνδρας με όμορφο σκούρο πρόσωπο που όταν μιλάει κουνάει έντονα τα χέρια του.
– Πως είσαι John; Δοκίμασε ένα από αυτό…
– Πώς ονομάζεται αυτό το ποτό που πίνεις;
– Τζιν με τόνικ.
– Τι είδους τόνικ είναι;
– Κινίνο. Δοκίμασε ένα John…
– Κοίτα, δεν πίνω πολύ, αλλά το κινίνο είναι πολύ καλό για τον πυρετό. Θα δοκιμάσω λίγο…
Ο έλληνας εθελοντής στρατιώτης έχει ανάγκη από ένα φάρμακο, ένα μήνα νωρίτερα η μονάδα του έχει βομβαρδιστεί από αεροπλάνα των εθνικιστών σε μια κρίσιμη μάχη στον Έβρο. Σκοτώθηκαν τέσσερις σύντροφοί του, ενώ ο ίδιος θα σωθεί από καθαρή τύχη. Όταν τα ερείπια από τον βομβαρδισμό θα σκεπάσουν το σώμα του, το κράνος που φόραγε πέφτει μπροστά στο πρόσωπό του και δημιουργείται ένας χώρος ο οποίος του δίνει λιγοστό οξυγόνο για να αναπνέει, αρκετό ωστόσο μέχρι να τον βγάλουν σύντροφοί του από τα ερείπια. Μετά από αυτό, για δύο εβδομάδες ο Έλληνας δεν θυμάται παρά λίγα μόνο απ’ όσα είχαν συμβεί, εξακολουθεί να έχει πυρετό και στο κεφάλι του από την ημέρα του βομβαρδισμού ακούγονται συνέχεια έντονοι ήχοι.
– Τι σου είπε ο γιατρός John;
– Δεν είναι απαραίτητο να δω γιατρό, είμαι Okay, μόνο που έχω ένα βουητό συνέχεια μέσα στο κεφάλι μου.
– Πρέπει να δεις τον γιατρό John.
– Εντάξει, θα πάω…
Ο John έχει καταγωγή από ένα ελληνικό νησί. Πριν τον ισπανικό Εμφύλιο ήταν αξιωματικός του ελληνικού στρατού και στη συζήτησή του με τον Hemingway λέει ιστορίες από την πατρίδα του και περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο κάποτε έπιανε χταπόδια στο νησί. Όταν μιλάει για τον πόλεμο στην Ισπανία δείχνει ένα πάθος που μοιάζει να εντυπωσιάζει τον αμερικανό συγγραφέα. Παρά τον σοβαρό τραυματισμό του, μετά από μια μικρή αναρρωτική άδεια θα συνεχίσει να πηγαίνει στα μέτωπα του πολέμου.
– Πώς αισθάνεσαι μετά το ποτό John;
– Αισθάνομαι καλά, είναι ένα καλό ποτό, με κάνει να νιώθω λίγο μεθυσμένος, αλλά είναι καλό ποτό για το βουητό στο κεφάλι…
Σε μια δεύτερη ιστορία ο Ernest Hemingway θα συναντήσει, στο «Chicote» πάλι, τον Henry, έναν διοικητή μιας μονάδας τεθωρακισμένων της 15ης Ταξιαρχίας. Ο Henry έχει να διηγηθεί πολλά στον αμερικανό συγγραφέα για τον πόλεμο, τα μέτωπα, τους ξένους εθελοντές στρατιώτες. Αναφέρει στον αμερικανό συγγραφέα πως έχει πολλά παράπονα για αρκετούς από αυτούς τους ξένους. Δεν είναι ικανοποιημένος από τη στάση τους στη διάρκεια των μαχών, λέει ότι «είναι μηχανικοί αλλά δεν μπορούν να μάθουν να γίνουν στρατιώτες και δεν μπορούν να ζυγίσουν τι συμβαίνει. Και όλοι φοβούνται ότι θα πεθάνουν. Προσπαθώ να τους βοηθήσω να το ξεπεράσουν, αλλά σε κάθε επίθεση των εθνικιστών συμβαίνει το ίδιο».
Ο Hemingway ζητάει από τον αξιωματικό των brigadistas να ξεχωρίσει τους τρεις καλύτερους στρατιώτες του. Ο Henry δεν θα το σκεφτεί πολύ, ο πρώτος που αναφέρει είναι ένας Έλληνας. «Έχω έναν χοντρό Έλληνα από το Σικάγο που μπορεί να πάει οπουδήποτε. Είναι ο καλύτερος απ’ όλους…». Ο δεύτερος είναι ένας Γάλλος από τη Μασσαλία που βγήκε από το νοσοκομείο με δυο πληγές στον ώμο να αιμορραγούν, ο τρίτος είναι ο ίδιος ο Henry.
Ένας έλληνας brigadista που ταιριάζει στην περιγραφή του Henry στην ιστορία του Hemingway, είναι ο Μηνάς Θωμαΐδης, ένας τριαντατετράχρονος οικονομικός μετανάστης στις ΗΠΑ, όπου εργαζόταν ως μηχανικός. Στον ισπανικό Εμφύλιο, ο Θωμαΐδης υπηρέτησε ως ανθυπολοχαγός σε μονάδα τεθωρακισμένων και μια μαρτυρία έχει καταγράψει γι’ αυτόν έναν εντυπωσιακό ηρωισμό που έδειξε. «Στη μάχη του Μπρουνέτ χαρακτηριστική είναι η πράξη του Έλληνα τανκίστα Μηνά Θωμαΐδη που υπηρετούσε στο τάγμα “Αβραάμ Λίνκολν”. Το τανκς που οδηγούσε αχρηστεύτηκε από τα φασιστικά πυρά. Τότε ο Θωμαΐδης πετάχτηκε έξω από το όχημα και με το πολυβόλο στο χέρι έτρεψε σε φυγή τους εχθρούς, σώζοντας έτσι τη ζωή τού συνοδηγού του».
Οι Έλληνες εθελοντές δείχνουν ένα αξιοσημείωτο πάθος γι’ αυτόν τον πόλεμο. Πολλές μικρές ή μεγαλύτερες ιστορίες έχουν να το διηγηθούν αυτό. Είναι οι δύο ήρωες των ιστοριών του Hemingway, ο Γιώργος Τσάκος, που μετά τον τραυματισμό του επιμένει να παίρνει μέρος στις μάχες, αρκετοί ακόμα για τους οποίους οι μαρτυρίες λένε πως θα πολεμήσουν με μεγάλη μαχητικότητα, για να ηττηθούν οι εθνικιστές του Φράνκο. Δεν είναι η εθνικότητά τους η αιτία, αλλά η αίσθηση πως ο πόλεμος κατά του εθνικισμού δεν είναι μια υπόθεση μόνο των Ισπανών, αλλά μια πανευρωπαϊκή υπόθεση, που σίγουρα αφορά και την ήττα των εθνικιστών της δικής τους χώρας.
Το απόσπασμα από το βιβλίο του Γιάννη Παντελάκη «Los Buenos antifascistas» – Η ιστορία των Ελλήνων εθελοντών του Ισπανικού Εμφυλίου μέσα από τα άγνωστα αρχεία των Διεθνών Ταξιαρχιών, παραχωρήθηκε από τις Εκδόσεις Θεμέλιο. Το βιβλίο κυκλοφορεί την Παρασκευή 23 Απριλίου 2021
Leave a Reply